TAY-Haber Ayrıntı

TAR�H�N MALI DEN�Z...

Ay�e Didem Bayvas

15/6/2005

T�rkiye, �zerinde bar�nd�rd�� k�lt�rel ve do�al zenginlikleri nedeniyle her zaman insanlar taraf�ndan yap�lan tahribatla kar��la�m��t�r. Ne yaz�k ki k�lt�rel varl�klar� koruma bilinci, ge�mi�te oldu�u gibi g�n�m�zde de hala toplumsal yayg�nl�k kazanmam��t�r. Her ne kadar zaman zaman konuyla ilgili �e�itli giri�imler yap�l�yorsa da (ya da "yap�l�yor gibi yap�l�yorsa da") ger�ek, g�nl�k politikalarla de�i�mektedir. Hepimiz "Define" kelimesi ile, ilk kez "Define Adas�" adl� roman�n vas�tas�yla tan��t�k. Baz�lar�m�z dedesinden eski define haritalar� ile ilgili hikayeler dinledi sonra da �ogunu unuttu. Unutmayanlar ve o hikayelere inananlar ise, o gizemli d�nyaya define aramaya koyuldu. Para h�rs� ile define aramak �zere yola ��kanlar, tarihe sayg�s�zl�k ettiklerinin, tarih kapka��l��/h�rs�zl�� yapt�klar�n� bir ihtimal fark�nda olsalar da, ald�rmad�klar� �ok a��kt�r... T�rkiye'nin neredeyse tamam�n�n "Tehdit Alt�ndaki D�nya Miras�" oldu�unu g�z �n�ne al�rsak durumun i�ler ac�s� oldu�unu s�yleyebiliriz. 2863 Say�l� K�lt�r ve Tabiat Varl�klar�n� Koruma Kanunu'nun 4. B�l�m'�nde yer alan "Ara�t�rma, Sondaj, Kaz� ve Define Arama" ba�l�kl� k�sm�n 35. maddesine g�re ta��n�r ve ta��nmaz k�lt�r ve tabiat varl�klar�n� meydana ��kartmak �zere, ara�t�rma, sondaj ve kaz� yapma hakk�, sadece K�lt�r ve Turizm Bakanl��'na aittir. Kaz�larda meydana ��kart�lan b�t�n ta��n�r k�lt�r ve tabiat varl�klar�, kaz� yapan heyet ve kurumlar taraf�ndan her y�l yap�lan kaz� sonunda ba�l� oldu�u ildeki devlet m�zesine verilece�i; kaz� ve sondaj ara�t�rmalar�nda elde edilen insan ve hayvan iskeletleri ile b�t�n fosiller, bakanl�k�a uygun g�r�ld�� takdirde tabiat tarihi m�zeleri ile �niversitelere veya ilgili di�er bilim kurumlar�na verilece�i; ayr�ca, kaz� ve sondaj ara�t�rmalar�nda elde edilen askeri tarihle ilgili her t�rl� ta��n�r k�lt�r varl��, Genelkurmay Ba�kanl��'n�n uygun g�r�� ile, K�lt�r ve Turizm Bakanl��'nca askeri m�zelere devredilece�i h�km� ise 41. maddede belirtilmi�tir. Define arama ile ilgili olan 50. madde ise ��yledir: "Define aramak isteyenlere, bu Kanunun 6. maddesinde korunmas� gerekli ta��nmaz k�lt�r ve tabiat varl�� olarak belirtilen yerler ile tespit ve tescil edilen S�T alanlar� ve mezarl�klar d��nda, K�lt�r ve Turizm Bakanl��'nca define arama ruhsatnamesi verilebilir. Define aramak isteyenlere ayn� s�re i�inde birden fazla yerde arama izni verilemez. Define arama izni, ba�kalar�na devredilemez. Bu i� i�in bir ba�kas� tevkil olunamaz. Arama ruhsat�n�n verilmesi, define aray�c�dan istenecek belgeler, araman�n yap�lmas�, ��kan defineden aray�c�ya tan�nacak haklar, K�lt�r ve Turizm Bakanl�� ile Maliye Bakanl��'n�n birlikte d�zenleyece�i y�netmelikte belirtilir." Kanundan da anla��laca�� gibi define aramak, kaz� izninden tamamen farkl� ve kolay h�k�mlere tabi oldu�u i�in isteyenler bir dilek�e ile , define aranacak sahan�n yetkili teknik eleman�na �izdirilmi� �l Bay�nd�rl�k M�d�rl��'nce tasdikli 1/500 �l�ekli krokisi, krokisi ��kar�lamayacak ev ve bunun gibi yerler i�in ise ada, parsel ve �ap numaras�n� belirten vaziyet plan�, uzaktan ve yak�ndan olmak �zere �e�itli y�nlerden �ekilmi� net foto�raflar�, define aranacak yer sahibi ise ger�ek ki�ilerden Noter tasdikli muvafakatname, t�zel ki�ilerden de yetkili organlardan al�nacak muvafakat yaz�s� ile �l K�lt�r ve Turizm M�d�rl��'ne ba�vurduklar� takdirde, 100 m2'yi ge�memek �zere bir kaz� izni alabilmektedir. G�n�m�zde define aramak i�in �e�itli aletlerin a��k bir �ekilde (hatta internet �zerinden) sat��n�n yan�s�ra define haritas� i�aretlerinin ��z�m�ne dair �izimlerin sadece 40 YTL'ye evinize kadar ula�mas� son derece kolayd�r. Anadolu'daki h�y�klerde, tarihi yerle�imlerde aranan definelerden, soyulmaya �al��lan kaya mezarlar�ndan sonuca varan oldu mu bilemeyiz ama bug�nlerde pek �ok ki�i Edirne'de aranan definenin sonucunu merakla (!) beklemektedir. Edirne'de aralar�nda Edirne Belediye Ba�kan�'n�n o�lunun da bulundu�u define avc�lar�, belediye bah�esinde yapt�klar� kaz� �al��malar�nda foseptik �ukuruna rastlamalar�na ra�men (ki bu, tarihin, bir defineciye verip verebilece�i en iyi hediyedir!) aramalar�na devam etmektedir. Ayr�ca TV kanallar� da haberlerde Edirne'ye canl� yay�n ekipman�n� g�ndererek yay�nlar yapmakta, Anadolu'nun �e�itli yerlerinden definecilerin ak�n ak�n b�lgeye ta��nmas�na �anak tutmaktad�r. Oysa yine ayn� g�nlerde gazetelerde, �zmir'in Gaziemir il�esi �atalkaya Yolu Papara mevkiinde, define tutkusunun �l�mle sonu�land�� haberleri de yer alm��t�r. Ekonomik krizin boy g�sterdi�i, i�sizli�in yo�unla�t�� son y�llarda kolay yoldan zengin olmak isteyenler taraf�ndan, tonlarca alt�n bulundu�u iddias�yla Konya'da bir ma�ara ile Bart�n'�n Amasra il�esi a��klar�nda binlerce alt�n ve g�m�� sikkeyle batt��na inan�lan bir Osmanl� gemisinin ��kar�lmas� i�in planlar yap�ld�� g�ndeme gelmektedir. Sonu� olarak; arkeolojik mesleki temel e�itimi almam�� ve konu ile yak�n ili�kisi dahi bulunmayan disiplinlerden gelenlere bile T�rkiye'de kaz� izninin verilmesinin yanl�� olmas� kadar ellerinde nereden geldi�i belli olmayan ve ger�ekli�i i�in ehli ki�ilerce ispatlanmam�� haritalarla "define arama" ad� alt�nda kaz� izni vermek de bir o kadar yanl��t�r. 2863 no'lu kanunun en k�sa zamanda revizyonuna ihtiya� vard�r (Ama k�lt�r ve tabiat varl�klar�n�n belirlenmesinde madenci ��karlar�n�n �ncelikli tutulmas� gibi revizyonlara de�il!). �zin almadan kaz� yapanlar i�in ise e�itim sisteminin iyile�tirilmesi, ilkokul y�llar�ndan ba�layarak arkeoloji e�itimi verilmesi ve bilin�lendirme konusunda resmi kurumlar ile sivil toplum kurulu�lar�n�n ortak bir platformda i�birli�i yapmas� �artt�r. Bu �al��malar�n, uzun bir zaman alaca�� ku�kusuzdur; ancak "�ok ge�" olmadan yola ��k�lmas� gerekti�i de apa��k ortad�r... Acil �nlemler hemen al�nmal�d�r, yoksa 2005 yaz�nda da t�pk� di�er y�llarda oldugu gibi geriye d�n�lemeyecek talan t�m �iddetiyle s�recektir. L�tfen uyumayal�m! TAY NE D�YOR? "K�lt�r ve Tabiat Varl�klar�n� Koruma Kanunu'nun 50. maddesi uyar�nca define aramak isteyenlere, S�T alanlar� d��nda olmas� ko�ulu ve ilgili bakanl�klardan temsilci bulundurma zorunlulu�uyla define arama ruhsat� verilmektedir. Defineci �eklinde an�lan, define arayan insan tipinin �zel bir profil arzetti�i bu ki�ilerin, �z�nde ge�mi�e duyulan merak, k�klerini ara�t�rma, arkeoloji, tarih a�k�ndan ziyade, bulmay� umdu�u definenin hayaliyle ya�ad��, kolay para pe�inde oldu�u bir ger�ektir. Define arama �al��malar�n�n temsilci g�zetiminde yap�lmas� zorunlu k�l�nsa da bilimsellikle ba�da�mayan bu kaz�lar�n yaratt��/yarataca�� tahribata yasal zemin haz�rlanmaktad�r. Bu yasayla tan�ml� hale gelen definecilik kavram� yayg�nla�arak �n�ne ge�ilemez bir soruna d�n��mektedir. Toplumdaki t�m sorunlar�n birbiriyle ili�kili oldu�u d��n�lecek olursa, kan�m�zca ka�ak��l�k, tarih h�rs�zl�� zihniyetini beraberinde getiren definecilik olgusu, k�lt�rel bilincin yerle�emedi�i, ge�mi�leri kay�p insan profilleri yarataca��ndan, toplumun sa�l�kl� bir gelece�e ula�mas� y�n�nde �nemli bir engeldir. Bunun i�indir ki, K�lt�r ve Tabiat Varl�klar�n� Koruma Kanunu'nda yer alan 50. maddenin k�lliyen ortadan kald�r�lmas�, hi�bir definecilik faaliyetine ruhsat verilmemesi, bu kanunla korunmaya �al��lan de�erlerin bir ba�ka a��dan tahribat�n� b�y�k �l��de �nleyecek, tahribat�n yasal bir boyut kazanmas�n� da engelleyecektir." T�rkiye Arkeolojik Yerle�meleri Tahribat Raporu - 2002 / �� Anadolu B�lgesi

Liste'ye Haber Arama Makinesi'ne