|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
 |
Studios Manastırı (İmrahor Camisi) |
|
|
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
|
|
|
Türü:
|
Kilise |
|
Plan Tipi:
|
Bazilika |
|
Yapım Tarihi:
|
454 - 463 |
|
Evre:
|
Erken |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Araştırma Kazı Restorasyon |
|
Rakım:
|
15 |
|
|
|
|
Bölge:
|
Marmara |
|
İl:
|
İstanbul |
|
İlçe:
|
Fatih |
|
Köy:
|
İmrahor İlyasbey Mah. |
|
Antik Adı:
|
Konstantinopolis |
|
|
|
  |
|
| Yeri: İstanbul İli, Fatih İlçesi, Yedikule semtinde, İmrahor Caddesi, Mühendis Ali Sokağı'nda bulunmaktadır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: İstanbul'un ayakta kalan en eski dini yapısı olan İmrahor Camii, günümüzde harap bir haldedir. Bizans Dönemi'nin önemli manastırlarından biri olan yapı asıl ününü daha sonra aziz ilan edilen Teodoros Studites'in başkeşişliği döneminde (798-826) kazanmıştır. Marmara deniz surlarına yaklaşık olarak 160 m mesafede bulunan yapı Altın Kapı olarak adlandırılan şehrin en önemli kapısı Porta Aurea'nın 600 m kuzeydoğusunda kalmaktadır. |
| Araştırma ve Kazı: 1403 yılında yapıyı gezen R.G. de Clavijo son derece detaylı bir şekilde yapıyı tasvir etmiştir [Kuban 1996]. 15. yy'ın başlarında İtalyan Christoforo Buondelmonti tarafından çizilen Konstantinopolis haritasında yapı, etrafını çevreleyen duvarlarla birlikte tasvir edilmiştir. 16. yy'da yapıyı gezen P. Gilles giriş kapısının sol tarafında bulunan heykel ya da kabartmalara [Kuban 1996], S. Gerlach ise iç mekan duvarlarında bulunan Bizans Dönemi'ne ait resim ve mozaiklerin varlığına dikkati çekmiştir [Müller-Wiener 2001]. 1908-1909 tarihleri arasında B.A. Pantchenko başkanlığındaki Rus Arkeoloji Enstitüsü'nce arkeolojik kazılar yapılarak incelenen yapı 1955 ve 1980 yıllarında onarım görmüştür [Tamer 2003]. Yapının rölöveleri farklı zamanlarda C. Gurlitt, A. van Millingen, R. Traquair, J. Ebersolt ve A. Thiers tarafından yayımlanmıştır. |
| Tanım: Mimari Evreler: 454-463 tarihleri arasında inşa edilen yapı [Müller-Wiener 2001:147], Latin istilası döneminde (1204-1261) bakımsızlıktan harap olmuş ve terk edilmiştir. 1293 yılında Konstantinos Palaiologos tarafından yenilenmiş olan manastırın kilisesi, 1486'da camiye dönüştürülmüştür. Yapının yakınlarında bulunan manastır, 16. yy başlarında Topkapı Sarayı'ndaki bir köşkün yapımı için taş ocağı olarak kullanılmıştır [Müller-Wiener 2001:147-150]. 1782 yılında yangın sonucu hasara uğrayan yapı 1804-1805 yıllarında onarım görmüş ve 20. yy başlarına dek ibadete açık kalmıştır. 1894 depreminde zarar görmüş, 1908 tarihinde ise kısmen çökmüştür. 1920 yılında geçirdiği yangın sonucu tümüyle harap olan yapı bu tarihten sonra bir daha kullanılmamıştır [Eyice 1994k:166-168]. Mimari Özellikler: Üç nefli bazilikal planlı olan yapıda, kuzey duvarı kısmen ayakta kalan atrium ile narteksi dört sütunlu bir giriş ayırmaktadır. Daha önceleri narteksin iki ucunda yukarı katlara çıkışı sağlayan ahşap merdivenlerin bulunduğu anlaşılmaktadır. İç mekana ise üç kapıdan geçilmektedir. Yapının orta nef genişliği 12.7 m, yan nef genişliği ise 4.6 m'dir. 25.35 m nef uzunluğuna sahip yapının apsisinde haç biçiminde kryptası vardır ve orijinal halinin synthronomlu olduğu bilinmektedir [Müller-Wiener 2001:147, res. 138-148]. Ana mekan, yeşil breşten, her bir sırada yedişer olmak üzere iki sütun dizisi ile üç nefe ayrılmıştır. 1766 veya 1782'deki deprem sonucunda sağdaki sütun dizisinin yıkıldığı tahmin edilmektedir. Dışarıdan üç cepheli bir çıkıntı teşkil eden apsisin üzerindeki yarım yuvarlak kasnak Osmanlı Baroğu üslubundadır. Ahşap kırma bir çatıya sahip olduğu varsayılan yapı, geçirdiği son yangının ardından üzeri açık bir şekilde durmaktadır [Mathews 1976:143-144, res. 15.1-15.29; van Millingen 1974:35-55, res. 12-19]. Bezeme Özellikleri: Yapıdaki mermer işçiliği, sütun başlıkları, pencere kemerleri, silmeler ve kornişler 5. yy taş işçiliğinin önemli örneklerindendir. Eski kaynaklarda sözü edilen apsis yarım kubbesindeki mozaiklerden herhangi bir iz kalmamıştır. Molozların arasında rastlanan mozaik taneleri ile günümüzde Atina'da Benaki Müzesi'nde bulunan figürlü mozaik parçası bu tür süslemelerin bulunduğuna dair delillerdir. Yapının önemli bir bezeme örneği de Latin istilası sonrasında yapıldığı tahmin edilen, bazı köşelerinde kırmızı porfir taşı içerisinde kakma tekniğinde yerleştirilmiş beyaz renkte taştan figürler ve küçük kompozisyonlardan oluşan opus sectile oluşturur [Demiriz 2002:57-67]. |
| Buluntular: 1909 kazıları sonucunda klasik bezemeler, anıtsal kompozit sütunlar, oymalı arşitravlar, kapı söveleri ve mermer duvar kaplamaları ortaya çıkarılmıştır [Kuban 1996]. Yine bu kazılarda yapının kryptası ortaya çıkarılmış, Ortaçağ'da lahit kapağı olarak kullanılan 6. yy'a ait kireçtaşından kabartmalara rastlanmıştır [Müller-Wiener 2001]. |
| Yorum: Yapının bir zamanlar orta nef duvarlarının mermer ile kaplı olduğu, yan nef duvarlarının boyalı, apsis duvarının ise mozaik kaplı olduğu görüşünü ortaya koyan R. Krautheimer ayrıca İmrahor Camii ile plan açısından Holy Sepulchre ve Khalkopratia bazilikaları, bezeme açısından ise Alahan Manastırı arasında benzerlikler bulunduğuna işaret eder ve yapının I. Ayasofya ile cephesel yakınlığına değinir [Krautheimer 1986]. Müller-Wiener ise yapının güneyinde bulunan iki sütunlu apsisli altyapının manastıra ait Theotokos Şapeli'ne ait olabileceğini iddia etmektedir [Müller-Wiener 2001]. |
| Tahribat: Yapının içi tamamen otlar ile kaplanmıştır ve bu otlar zeminde opus sectile döşemeye zarar vererek dökülmelerine sebep olmaktadır. Ayrıca bu opus sectilelerin herhangi bir korunması yoktur, üzerleri açıktır. Apsis kısmındaki kriptanın giriş kısmı parça parça yıkılmaktadır. Yapının kriptasında incir ağacı büyümektedir. Narteks bölümündeki sütunların bilezikleri paslanmış ve kırılmıştır. Yapının kuzeyinde bulunan arşitravı desteklemek amacıyla yapılmış olan demir konstrüksiyon yetersizdir. Arşitrav çok küçük parçalara ayrılmış ve dağılacak hale gelmiştir. Çevrede dağınık halde mimari plastik parçalar bulunmaktadır. Yapının avlusundaki ağaçlar narteks duvarına bitişiktir ve duvarlara zarar vermektedir. Yapının güney tarafına bitişik sarnıç neredeyse tamamen çökmüş, içinde büyük ağaçlar yetişmiştir [TAYEx 16.09.2008]. |
