|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Didyma |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Kutsal Alan |
|
Rakım:
|
m |
|
Bölge:
|
Ege |
|
İl:
|
Aydın |
|
İlçe:
|
Didim |
|
Köy:
|
Merkez |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Arkaik Klasik |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Didyma Bilicilik Merkezi, Miletos'un 16.4 km güneyinde, Didim İlçesi'nin kuzeyinde yer almaktadır. Son yıllarda Didim adını alan yerleşme, 1923'te "Yenihisar" olarak adlandırılana kadar, bölgedeki Rumlar tarafından İeronda (Kutsal Yer) olarak bilinmekteydi [Akurgal 2000:382-385]. Kutsal alan ve diğer yapılar modern yerleşmenin içinde kalmıştır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Bilicilik Merkezi kompleksinin çevresi düzlük olmasına karşın, Didymaion çukurluk bir alanda inşa edilmiştir. Bu alanda bir su kaynağı (kutsal olduğuna inanılan pınar) bulunmaktaydı. Bu nedenden dolayı Didymaion'un bu alanda kurulduğu bilinmektedir [Akurgal 2000:382-385]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Didyma'daki ilk kazılar, 1858'de İngilizler tarafından Newton'un başkanlığında yapılmıştır. 1905 yılında, Th. Weigand yönetiminde başlatılan kazılar sistemli temellere dayandırılarak 1937'ye kadar sürdürülmüştür. Son yıllarda yapılan kazılar, Kutsal Yol'un batısında, Stephania Tepeleri'nin zirvesindeki bir Arkaik Dönem temenosunda gerçekleştirilmiştir [Akurgal 2000:382-385]. Yirmi sene sonra, 1895 ve 1896 yıllarında B. Haussoullier ve E. Pontremoli tarafından yeniden kazılar başlamıştır. 1905 yılında T. Wiegand yönetiminde sistemli kazılar başlamıştır. 1924-26 yıllarında H. Knackfuss tarafından yürütülen kazılar 1937 yılına kadar tekrar T. Wiegand tarafından gerçekleştirilmiştir. 1962 yılından itibaren tekrar gerçekleştirilen kazılar sırayla K. Tucheld, A. Filges, A. Furtwangler, M. Samur, A. Furtwangler ve günümüzde H. Bumke tarafından gerçekleştirilmektedir. |
| Tabakalanma: |
| Buluntular: Mimari: Didyma Kutsal Alanı Miletos territoriumu içinde, Miletos kentine bağlı bir kutsal alandır [Bean 2001: 211]. Tapınak: Apollon tapınağının üç evreli olduğu saptanmıştır. Evre I: MÖ geç 8. - erken 7. yüzyıl; Evre II: MÖ geç 6. yüzyıl; Evre III: MÖ geç 4. yüzyıllara tarihlendirilmiştir. 1962 yılında, Alman arkeologlarının tapınak içinde ve çevresinde yaptıkları çalışmalarla Didymaion'daki en eski yapı izleri bulunmuştur. Heinrich Drerup, MÖ 8. ya da 7. yüzyılda yapılmış olduğu düşünülen ilk temenosun kuzey ve güney temellerinden beşer metrelik kalıntılarını ortaya çıkarmıştır. Tapınağın doğusunda protogeometrik seramik parçaları bulunmuş olmasına rağmen, bugüne kadar bu döneme tarihlenen kalıntılara rastlanmamıştır. Burada bu kadar erken bir tarihte kült etkinliğinin söz konusu olduğu da kanıtlanamamıştır. Didyma'da, bir bilicilik merkezine ev sahipliği yapmış olabilecek en erken yapı MÖ 8. yüzyıl sonları - 7. yüzyıl başlarına tarihlenen bir sekostur (etrafı çevrili alan). Erken Arkaik Dönem'de (MÖ geç 7. yüzyıl) ise kutsal alanın güneyine bir portiko inşa edilmiştir. MÖ erken 6. yüzyılda, sekosun duvarlarının içine bir naiskos (küçük yapı) yapılmış ve böylelikle tapınak, tarihinin tüm evrelerinde koruyacağı özel formuna kavuşmuştur. Arkaik Didymaion, MÖ 560-550 yıllarına verilmektedir. Miletos'tan güneye doğru giden Kutsal Yol, Stephania Tepeleri üzerinden Panormos Limanı'na uğrayarak Didyma'ya ulaşır. Arkaik Dönem'de yapıldığı düşünülen bu yol, daha geç dönemlerde de kullanılmaya devam etmiştir [Akurgal 2000:382-385]. P. Schneider ilk defa Apollon tapınağının Arkaik ve Geometrik tapınak kalıntılarının adytonda seviyesini saptamış ve bununla sekosun yan duvarının uzantısında gözlemlerde bulunmuştur [Tuchelt 1983: 178]. Kutsal Yol: Miletos antik kentinden gelen kutsal yol Didyma'nın limanı olan Panarmos'tan sonra 3.5 km kadar güneydoğu yönünde ilerler. Didyma temenosunun kapısından geçtikten sonra da Apollon Tapınağı'nın girişinde son bulur. Taş döşemeli olan yolun toplam uzunluğu yaklaşık 20 km, genişliği 6-7 m arasında değişmektedir [Tuchelt 1991: 42-44]. Çanak Çömlek: Didyma'da saptanan en erken seramik buluntu, tapınağın güneybatı köşesinde ve yaklaşık olarak MÖ 14. yüzyıla tarihlendirilen bir Myken şeritli kyliks ayağıdır. Tapınağın doğusunda Protogeometrik Dönem'e tarihlenen seramikler ele geçmiştir [Akurgal 2000:382-385]. Heykel/Kabartma: Kutsal yolda MÖ 6. yüzyıla ait, oturan heykeller bulunmuştur. Bu heykellerden bazıları 1858 yılında Newton tarafından İngiltere'ye götürülmüştür. Bazıları ise İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde korunmaktadır [Akurgal 1995: 382] |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Didymaion, Arkaik Dönem'de yaklaşık olarak yüz yıl boyunca Branchidler adı ile bilinen bir rahip ailesinin yönetiminde çok büyük üne kavuşmuştur. Pausanias, Didyma'daki kült tarihi ve kökeninin kesin olarak bilinmemesine rağmen, Didymaion tarihinin İon kolonizasyonundan önceye gittiğinden bahsetmiştir. "Didyma" ve bu bilicilik merkezinin mitolojik kurucusu olan bilici "Brankhos" sözcüklerinin Karca kökenli oldukları kesin olmasına karşın, bugüne kadar İon öncesine tarihlenen bir Karia kutsal alanına ya da böyle bir yerleşmeye işaret eden buluntulara rastlanmamıştır. Herodotos, Lydia kralı Kroisos'un Didyma Bilicilik Merkezi'ne 20 talent altın, 226 talent elektron, 3000 kurban hayvanı, altın ve gümüş yataklar, altın kadehler ve mor renkli pelerin ve gömlekler bağışladığını anlatmıştır. Tapınağın hangi tarihte yıkıldığı ise açık değildir. Herodotos, Lade Savaşı'nın sonuçlarını anlattığı bölümde, kutsal yapıların Dareios tarafından yağma edilip yakıldığından bahsetmiştir. Strabon ise, Kserkses tarafından tapınağın yakılıp yıkıldığını anlatmıştır. Didyma, İonia İsyanı sırasında, Miletos kontrolünden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Persler tarafından yerle bir edildiği için ancak bazı parçaları günümüze ulaşabilen bu tapınağın üzerine, daha büyük olan Hellenistik tapınak yapılmıştır. Kazılar, tapınağın üzerinin çatıyla kapatılamayacak kadar geniş bir açık hava yapısı olduğunu göstermiştir. Yeniden yapılan Didyma'daki Apollon Tapınağı, hiçbir zaman bitirilememiş olmasına rağmen, antik dünyanın en göz alıcı anıtlarından biri olmuştur. Bu tapınak, Ephesos ve Samos'taki tapınaklardan sonra Hellen dünyasının üçüncü büyük yapısıdır [Akurgal 2000:382-385]. |
