|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Ilıpınar |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
112 m |
|
Bölge:
|
Marmara |
|
İl:
|
Bursa |
|
İlçe:
|
Orhangazi |
|
Köy:
|
Merkez |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İlk Son |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Bursa il merkezinin kuzeydoğusunda; Orhangazi İlçesi'nin yaklaşık olarak 1.5-2 km güneyinde; Gedelek Köyü'nün 4 km kuzeydoğusunda; Örnek Köy'ün 1.5 km kuzeybatısında; Çeltikçi Köyü'nün 1.750 m doğu-kuzeydoğusundadır [Roodenberg 1995a:1]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: İznik Gölü'nün 2 km batısında olan höyüğün hemen yanında Ilıpınar Mevkiine yerleşenlerin rahatlıkla su ihtiyaçlarını karşılayacak su kaynağı bulunmaktadır. Yerleşme alanının genişliğinin yaklaşık 2.5 hektar; çapının 250 m; yüksekliğinin batı kesiminde 3 m; doğu kesiminde ise 10 m olduğu bildirilmektedir [Kayan 1995:17]. Yerleşme yerinin yaklaşık olarak ortasından geçen yol bu kesimde uzun ve büyük bir kesit oluşturmuştur. Ayrıca güneydoğu kesimde de büyük bir tahribat gözlenmektedir. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: İlk defa 1948 yılında İ. Kökten; 1960 yılında J. Mellaart; 1964 yılında Cullberg ve 1965 yılında D.H. French tarafından araştırılmış; 1987 ile 1995 yılları arasında; İstanbul Hollanda Tarih ve Arkeolojisi Enstitüsü adına J. Roodenberg yönetiminde kazılmıştır. Kazı; yaklaşık olarak 1.200 metrekarelik bir alanda gerçekleştirilmiştir.Kazı alanı olarak tepenin merkezi; doğu ve güneybatı kesimi seçilmiştir. Yolun oluşturduğu kesitte temizlenerek; kesit kazısı ile höyüğün tam tabakalanması anlaşılmaya çalışılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Bu kazı sonucunda; geçici olarak; I'den X'a kadar Romen rakkamları ile numaralandırılan; 10 tabaka saptanmıştır. Çanak çömlek özelliklerine göre IX-VII. tabakalar; Anadolu kronolojisinde; İlk Kalkolitik Çağ'a tarihlenmektedir. VI. tabakadan sonra; çanak çömlek yapım geleneğinde değişme görülmekteyse de; bu tabakayı da İlk Kalkolitik Çağ'a; MÖ 5. bin yıla koyma eğilimi vardır. V. tabaka ise; Güneydoğu Avrupa'nın Vinça kültürü ile benzer bulgularından dolayı; MÖ 5. bin yılın ikinci yarısına tarihlenmektedir. Mezarlık tabakası olan IV. tabaka ise Son Kalkolitik Çağ'a konmaktadır. |
| Buluntular: Mimari: IX-VII. tabakalar: Bu tabakalara ait kalıntılar; ÔBüyük Meydan' olarak adlandırılan açma dizisinde; yaklaşık 400 metrekarelik bir alanda gün ışığına çıkartılmıştır. Mimaride; Trakya ve Marmara Bölgesi'nin ahşap ağırlıklı malzemesine uygun yöresel tekniklerinin uygulandığı görülmektedir. Ahşap; pise; kerpiç; dal-örgü malzemenin bir arada kullanıldığı bir yapım tekniği izlenmektedir. Ortaya çıkan yapıların birbirleriyle olan ilişkilerinden; ilk tabakadaki köyün; yaklaşık 50 haneli olduğu tahmin edilmektedir. Ev planlarına bakıldığında; yapıların birbirinden bağımsız; tek odalı; dörtgen planlı yapılar olduğu görülmektedir. Boyları yaklaşık olarak 4-5x6 m'dir. Duvarlarının yapımı değişkendir; bir kısmı yatay hatıllarla sağlamlaştırılmış çamur harçtan yapılmış; her iki kenarı küçük ahşap direklerle desteklenmiştir. Bazılarında yatay tahtalardan yapılmış; olasılıkla duvarın toprağa batmasını önleyen temeller vardır. Bir kısım duvarlar dal-örgü ya da çit örgü tekniğindedir. Bu duvarlardan günümüze çok azı; ancak 40-50 cm yükseklikte kalabilmiştir. Roodenberg ve ekibi; bu tip malzeme kullanılarak yapılan bir yapının; ancak 20 yıl ayakta kalabileceğini düşünmektedir [Roodenberg 1992:128]. İnce direk deliklerinin bazıları aynı yerde; aynı doğrultuda; üst üste yapılmışlardır. VI. tabaka: Bu tabakada zemin üzerinde yer alan yaklaşık 1.5 m kalınlığındaki döküntü tabakası bir sonraki tabakaya (VA) ait dönemde alçak bir duvar oluşturacak şekilde düzleştirilmiştir. Bunun altında ard arda; üzerinde kamış izleri bulunan yanmış çamur blokları; tahta ve direk izleri taşıyan sıvalı taban parçaları va çanak çömlekler ele geçmiştir. İnce direk ve tahtalardan oluşan taban; boylamına yerleştirilmiş uçları kerpiç duvarlar içinde sonlanan daha iri üç ya da dört direkle desteklenmiştir. Bunun üzerinde ise kalın bir çamur sıva tabakası yer almaktadır. Zeminin kuzeybatı köşesinde genellikle büyük bir kare fırın; paralel biçimli kerpiç silolar; sıva izli sepetler ve kap parçaları görülmektedir. Taban ve ana zemin arasında; besin stoklarını ve evde yaşayanları nemden korumak amacıyla bir boşluk bırakılmıştır. Binalara girişin dış duvardaki bir çeşit sundurmadan sağlandığı düşünülmektedir. Bu yeni bulgu; köyün savunma sistemi ile ilgili daha önceki önerilerin yeniden gözden geçirilmesine neden olmuştur. Birbirine bitişik inşa edilmiş Ilıpınar VI evleri; hudut yapı sistemine rağmen dışarıya açık bir yerleşmeye ait olmalıdır. Bu hudut sisteminin köy meydanındaki yaşam stoklarını korumaya yönelik olduğu düşünülmektedir. Ana tabanda çoğunlukla çift olarak ve çoğunlukla in situ bulunan bir yüzünde iri bir direk izi olan kerpiç platformlar çatı yapısı hakkında ipuçları vermektedir. Yan yana yaplmış evlerin dikey ekseni boyunca yerleştirilmiş bu direkler üst katı ve çatıyı destekliyor olmalıdır. In situ bulunan bu platformların planı; semer biçimli çatının kenarlarının büyük olasılıkla evlerin tamamını örttüğünü göstermektedir [Roodenberg 2003:461;462]. Çanak Çömlek: Ilıpınar'ın IV. tabakasından IX. tabakaya kadar olan tüm yerleşimleri Kalkolitik Çağ'a konulmaktadır. IV. tabakada yaklaşık 40 mezardan oluşan bir mezarlık bulunmuştur. Mezarlara; ölülerin yanlarına; gri/kurşuni renkli hamurdan; gri-siyah yüzlü; açkılı; iyi pişirilmiş maldan omurgalı kaseler; testiler; tek ya da iki kulplu kaplar gömü armağanı olarak bırakılmıştır. Her dört mezarın üçünde armağan bulunmuştur. Marmara Bölgesi'ndeki yüzey araştırmalarında; yerleşme alanlarında pek görülmeyen bu mal grubu bölgeye yabancıdır. Bazı kaplar; çizi ya da sığ oluk bezeme ile süslenmiştir. Bezemelerin içleri beyaz renkte bir dolgu maddesi ile doldurularak iyice belirgin hale getirilmiştir. Biçimlerde özellikle lale biçimli olarak adlandırılan kaplar ilgi çekicidir. 14C sonuçları ile mezarlığın; dolayısıyla bu kapların; MÖ 4. binyılın sonuna tarihlenmesi kesinleşmiştir. V. tabakadaki koyu yüzey renklerine sahip çanak çömleğin Erken Vinça kültürü ile özdeşleştiği ileri sürülmektedir. Kazı başkanı benzerliklere dayanarak bu mal grubunu MÖ. 5. binyılın ikinci yarısına koymaktadır. VI. tabakada ise omurgalı ve dikdörtgen biçimli parçaların varlığı kanıtlanmıştır. VII. tabakadan sonra; kültür bulgularında. az dahi olsa bir değişimin varlığı izlenmektedir. Düşük ısıda pişirilmiş; koyu renkli; dışı açkılı; bazılarının üzerlerinde çizi bezemeli çanak çömlekler; Son Neolitik Çağ'dan İlk Kalkolitik Çağ'ın başına geçişi veren VII-IX. tabakaların genel çanak çömlek özelliklerini göstermektedir. IX. tabakada Fikirtepe türü çanak çömleğin devam ettiği görülmektedir. Bu tabakalar yaklaşık olarak MÖ 5. binyılın ortasına tarihlenmektedir. Kil: Marmara Bölgesi'nin Balkanlar ile olan ilişkisini ortaya koyacak tipte insan ve hayvan figürleri bulunmuştur. Yontma Taş: Çakmaktaşı ve obsidiyenden dilgiler; bıçaklar ve kazıyıcılar sayıca en çok kullanılan alet türlerindendir. Ilıpınar'ın kendine özgü bir yontma taş endüstrisi yoktur. Kemik/Boynuz: IX. tabakada; benzerleri Fikirtepe kültüründe bulunan; elde oyularak ve kesilerek çok muntazam bir şekilde oluşturulmuş; uzun saplı kemik kaşıklar toplanmıştır. Olta iğneleri; bızlar; boynuzdan alet sapları bu hammaddenin diğer nesnelerini teşkil etmektedir. İnsan Kalıntıları: Höyüğün yüzeyine yakın konumda; Bizans Dönemi'ne tarihlenen mezarların arasında Son Kalkolitik Çağ'a ait 40'dan fazla mezar bulunmuştur. Bu mezarlar yaklaşık olarak MÖ 4. binyılın sonuna tarihlenmektedir. Ölüler; basit toprak mezara hocker biçiminde yatırılmıştır. Bu çağa ait; yüzyüze bakan iki iskeletli mezar; dönem mezarlarına örnektir. Arsenli tunçtan yassı balta; bakır bıçaklar; bir adet bız ve 9 adet tüm kabın mezar armağanı olarak bırakıldığı görülmektedir. Hayvan Kalıntıları: Ilıpınar yerleşiklerinin; öküz; koyun; keçi; domuz yetiştirdikleri saptanmıştır. Bitki Kalıntıları: Tahıl ve sebze ekiminin yapıldığına dair izler bulunmuştur. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Ilıpınar; Marmara ve Trakya Bölgesi'nin arkeolojisinde çok önemli bir dönemin aydınlanmasına yol açmıştır. Özellikle Fikirtepe Kültürü'nün tarihlenmesini kesinleştirdiği gibi yörenin Kalkolitik Çağ kültürlerinin açıklanmasına da yol açmıştır. Özellikle IV. tabakaya eş güdülen Son Kalkolitik Çağ mezarlığında; mezar armağanı olarak bırakılan siyah açkılı çanak çömlek bölgede ilk defa saptanan bir mala aittir. Burada yaşayan toplulukların tarım ağırlıklı bir yaşam modeline sahip oldukları ele geçen bitki ve hayvan kemiklerinden anlaşılmaktadır. Avcılığın gıda üretiminde çok küçük bir payı olduğu ileri sürülmektedir [Roodenberg 1992:128]. Kuzeybatı Anadolu'nun ilk tarımcı topluluklarının yaşamlarını ve çevrelerindeki bölgeler ile olan ilişkilerini ortaya çıkarmayı amaçlayan Ilıpınar kazıları; özellikle Anadolu'dan Balkanlar üzerinden Güney Doğu Avrupa'ya olan göç ilişkilerini saptamasında rol oynamaktadır. Höyükten alınan 14C örnekleri ile yerleşmenin 600 yıllık bir ömrü olduğu ortaya çıkmıştır: IX. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.900 VIII. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.900-6.750 VII. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.750 VI. Tabaka için (düzeltilmemiş) GÖ 6.750-6.550 tarihlerini vermektedir. |
