|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Korucutepe |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
900 m |
|
Bölge:
|
Doğu Anadolu |
|
İl:
|
Elazığ |
|
İlçe:
|
Merkez |
|
Köy:
|
Aşağı İçme |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İlk Orta Son |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Elazığ'ın 30 km kadar doğusunda; eski Elazığ-Bingöl yolu üzerinde; Aşağı İçme Köyü yakınında yer alan Korucutepe; Keban Baraj Gölü suları altında kalmadan önce Altınova höyüklerinin en büyüklerinden biriydi. Kodu 0 55/1. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Altınova'nın güneydoğu bölümünde kalan Korucutepe; höyükten toprak alınması sonucu kısmen tahrip edilmiştir. Tahribat nedeniyle oluşan kesitlerde Kalkolitik; İlk Tunç Çağı; Hellenistik ve Roma Dönemi malzemesi; mimari öğeleriyle birlikte saptanmıştır [Whallon-Kantman 1970:3]. Höyük; 190 m çapında ve 16 m yüksekliğindedir. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: C.A. Burney tarafından da Aşağı İçme adıyla saptanan höyük; eski Elazığ-Bingöl karayolunun yakınında olduğu için bölgede gezi ve araştırma yapan birçok kişinin ilgisini çekmiştir. Keban Baraj Gölü altında kalacak yerleşmeleri kurtarma projesi kapsamında; R. Whallon ve S. Kantman tarafından ziyaret edilerek malzeme toplaması yapılmış; 1968-70 yılları arasında ise M.N. van Loon; H.G. Güterbock başkanlığında Chicago Üniversitesi Yakındoğu Arkeolojisi Enstitüsü; California Üniversitesi ile Amsterdam Üniversitesi'nden (Hollanda) karma bir ekip tarafından kazılmıştır [van Loon 1971a:47]. M.N. van Loon yönetimindeki kazıda tepenin en yüksek noktasından 20 m altta ana toprak çıkmıştır. 1973-75 yılları arasında; Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Hititoloji Kürsüsü'nden H. Ertem başkanlığında; Hitit tabakalarını araştırma amacıyla kazı çalışmaları yürütülmüştür [Ertem 1979:33]. |
| Tabakalanma: İlk Kalkolitik'ten Selçuklular dönemine kadar kesintisiz 12 evre saptanmıştır. Alttan başlayarak: A evresi: İlk Kalkolitik B evresi: Son Kalkolitik C evresi: İlk Tunç Çağı I-IIA D evresi: İlk Tunç Çağı II B E evresi: İlk Tunç Çağı III A F evresi: İlk Tunç Çağı III B G evresi: Orta Tunç Çağı I H evresi: Orta Tunç Çağı II I evresi: Son Tunç Çağı I J evresi: Son Tunç Çağı II K evresi: İlk Demir Çağı L evresi: Orta Çağlar [van Loon 1978:6; tablo 1]. Höyük tepesinden 20 m altta ana toprağa varılmıştır. |
| Buluntular: Mimari: İlk Kalkolitik: İlk Kalkolitik'e tarihlenen A evresi I-XXIX yapı katıyla temsil edilmektedir. I-III olarak adlandırılan kırmızı ve siyah kül tabakası üstünde ilk mimari kat görülmeye başlar: Mimari IV-V'de; kerpiç tuğladan iki duvar ile tabanı iki kez yenilenmiş bir odayla temsil edilir. Duvarlar sarı renkte sıvalıdır. Dikey ve yatay olarak kullanılmış ağaç kalıntılarına rastlanmıştır. Bu en eski mimari tabakanın üstünde; 2 m kalınlığında su ve bitki karışımlı; havuz görünümlü bir dolgu yer alır ki (VI-XIII. katlar); önemi; dolgunun üst seviyesiyle birlikte Obeid benzeri çanak çömleklerin görülmeye başlamasıdır. XIV. yapı katında biri sarı sıvalı iki ocak yer alır. XV. yapı katında ocak üstünde gri renkli kil bir platform bulunmaktadır. XVI-XXI. katlarda saptanan kerpiç ev; XV. katın platformu üstüne oturmuştur. Diğer bir deyişle platform; kerpiç evin temelleri olarak kullanılmıştır. Evin ağaç ve dal parçalarıyla örülü çatısı; çökmüş şekilde tabanda bulunmuştur. Aynı katın bir başka kerpiç evinde kapı eşiğinin altında beyaz sıvalı bir çukura gömülü bir domuz çenesi ele geçmiştir. Hafirler bu tür bir temel dolgusunun Son Kalkolitik'te de görüldüğünü dolayısıyla bir kültürel süreklilikten söz edilebileceğini düşünmektedir. İlk Kalkolitik dönemin 3 m kalınlığındaki XXII - XXIX. katları kazılmamıştır. Son Kalkolitik: Korucutepe Son Kalkolitik yerleşmesinde (XXX-XXXI); höyüğün kuzeybatı eteklerinde iki odalı yanmış bir ev ortaya çıkarılmıştır. Büyük oda 3x6 m boyutlarındadır; dar bir kapısı ve yuvarlak; merkezi bir ocağı vardır. Hemen yanındaki 2x1.5 m boyutlarındaki odada da sıvalı bir ocak yer alır. XXX-XXXVI. katların 1.5 m kalınlığındaki dolguları içinde de yapı kalıntıları ele geçmiş; bunlardan iki odalı; kerpiç duvarlı bir yapının içinde ve dışında tabanları çakıltaşları ve çanak çömlek parçalarıyla döşeli ocaklar ortaya çıkarılmıştır. XXXIV-XXXV. katların gri renkli kerpiçten yapılmış sıvalı duvarlı yapılarında çok sayıda kırık halde ele geçen çanak çömleklerle birlikte pişmemiş kilden kap altlıkları ve biri taş dizisiyle çevrili iki ocak bulunmuştur. XXXVI. katta ele geçen duvar kalıntıları belli bir plan göstermemektedir. Aynı alanın güneydoğu köşesinde ortaya çıkarılan yapının iki duvarı korunagelmiş olmakla birlikte ne tür bir yapıya ait olduğu belirlenememiştir [van Loon 1978:7-10; van Loon-Güterbock 1972a:79]. Çanak Çömlek: Korucutepe İlk Kalkolitik çanak çömleklerinin tümü el yapımıdır. Büyük; küçük taşcık katkılı hamurlu; saman yüzlü ve açkılıdır. Siyah ve kahverenkli açkılı çanak çömlek; toplamın %81'ini oluşturur. En yaygın kap biçimi konik kaseler ve çanaklardır; bazen yumrucuk ya da üzeri ender olarak parmak izi baskılı ip taklidi; kabartma şerit bezeme görülür. Bu mal grubuyla birlikte az sayıda boyalı mal bulunmuştur. Bunlar; yapım ve boyama tekniği açısından Halaf mallarına benzemektedir. Bir başka boyalı grup ise Obeid benzerleridir; kum ya da beyaz küçük taşcık katkılıdır. Halaf ve Obeid benzeri malların ithal olabileceği bildirilmektedir. Boyalılarda kırmızı ya da kahverengiyle yapılmış geometrik bezekler hakimdir; çoğunluğunu dalgalı; paralel ve kesişen çizgiler oluşturur. Sayıca az olmakla birlikte çok renklilere de rastlanır [van Loon-Güterbock 1972a:79; van Loon 1978:7; Brandt 1978a:57-58]. Son Kalkolitik çanak çömleğinin ana mal grubu saman yüzlü ve saman katkılı mallardır. Krem ile devetüyü arasında değişen astarlı bu mal grubu; toplamın %30'unu oluşturur. Biçimlerde dışa açılan boyunlu çömlekler; kısa düz boyunlular ile dışa dönük; boncuk ya da içe devrik ağızlı kaseler en sık görülenlerdir. Açkılama özellikle bardak türü dik profilli kaplarda olmak üzere; yaygındır. İkinci grup; yoğun saman; bazen iri taşcık katkılı; astarsız mal grubudur; genellikle büyük kaplarda görülür. Son Kalkolitik dönemin ikinci yarısında içi ve dışı tarazlı mallar; özellikle kaseler için uygulanan açkılı bir mal grubu ve "S" profilli kaplarda gözlemlenen açkısız bir başka mal grubunun yaygınlaştığı görülür. Boyalılar sayıca azdır; bezeme yine geometrik motiflerden oluşur. Çok seyrek olmakla birlikte kazı ve baskı bezekli mallara da rastlanır [Brandt 1978a:58-59; van Loon-Güterbock 1972a:79]. Kil: İlk Kalkolitik katlarda hayvan heykelcikleri ve ağırşak gibi kil buluntuların yanısıra kazılmamış XXII-XXIX. katların profil temizliği sırasında da hayvan heykelcikleri ele geçmiştir [van Loon 1978:7-8]. Son Kalkolitik katlarda ise pişmemiş kilden boynuz biçimli; parmak baskılı kap altlıkları ortaya çıkarılmıştır [Brandt 1978b:63; van Loon-Güterbock 1972a:79]. Yontma Taş: İlk Kalkolitik katlardan uç ve orak bıçak olarak kullanılan düzeltili obsidiyen dilgiler; kazılmamış XXII-XXIX. katların profil temizliği sırasında yaprak biçimli obsidiyen okuçları bulunmuştur [van Loon 1978:7-8]. Sürtme Taş: İlk Kalkolitik dolgularda ele geçen yassı baltaların tümü andezittendir. Son Kalkolitik'te ise ağırlık olarak kullanıldığı düşünülen ikisi delikli üç taş bulunmuştur [van Loon 1978:8; Brandt 1978b:63]. Kemik/Boynuz: İlk Kalkolitik dolgularında iki adet bız bulunmuştur [Brandt 1978b:63]. Maden: Son Kalkolitik yapılarının birinin içinde; taban üstünde; spiral bir bakır ele geçmiştir; höyüğün kuzeybatısındaki mezarlık alanın yakınında bulunan bakır külçeleri ise; yakın çevredeki bakır işliğine işaret etmektedir. Mezarlara armağan olarak bırakılan gümüş bilezikler; halkalar; saç süsleri; boncuklar ve iğne gibi madeni buluntular Korucutepe Son Kalkolitik maden işçiliği konusunda önemli bilgiler sağlamaktadır [van Loon 1978:9; Brandt 1978b:61-62]. İnsan Kalıntıları: Son Kalkolitik evreye ait ortaya çıkartılan mezarlardan ikisi kerpiç yapılı ve dörtgen planlıdır. Bulunan ahşap kalıntıları; çatının ahşapla kapatıldığına işaret etmektedir. İskeletlerin üçünün yetişkin; birinin ise bir çocuğa ait olduğu saptanmıştır; bir diğeri ise ise çifte mezardır. Küp içine gömülmüş çocuğun yanına bırakılmış armağan yoktur; buna karşılık kadın mezarında kemer; ayak ve kol bilezikleri; diadem; gerdanlık; saç halkaları; erkek mezarında ise topuz başı; bileklik ve hançer gibi buluntular ele geçmiştir. Buluntular; Son Kalkolitik dönemin sonuna doğru; höyüğün kuzeybatı köşesinin; mezarlık alanı olarak kullanıldığına işaret etmektedir [van Loon-Güterbock 1972a:80; van Loon 1978:10-11; tablo 3]. Hayvan Kalıntıları: Son Kalkolitik hayvan kalıntıları ile ilgili tek bulgu; bir kerpiç yapının kapı eşiğinin altında; sıvalı bir çukurda ele geçen domuz çenesidir [Boesneck-van der Driesch 1975:97]. Bitki Kalıntıları: Korucutepe'de Kalkolitik Çağ'da iki tür buğday (Tiriticum dicoccum ve Triticum aestirum/durum) ile iki tür arpanın; bunların yanısıra mercimek (Lens culinaris); acı burçak (Vicia ervilia) ve bezelyegil türlerinin yetiştirildiği; üzüm; fıstık ve alıç türü bitkilerin toplandığı saptanmıştır. Ele geçen keten tohumları üzerindeki analizler; sulamanın gerçekleştirildiğine dair ip uçları sağlamaktadır. Dişbudak (Fraxinus); karaağaç (Ulmus); kavak (Populus) ve meşe (Quercus); Kalkolitik Çağ'da çevrede bulunan ve kazı çalışmaları sırasında kömürleşmiş halde ele geçen ağaç kalıntılarındandır [van Zeist et al. 1975:227-228; van Loon-Güterbock 1972a:80]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Çanak çömlek karşılaştırmaları sonucu; Korucutepe Kalkolitik yerleşmesinin benzerleri Altınova ile yakın çevresinde Tepecik; Tülintepe; Habusu Körtepe; Çayboyu ve Kurupınar'dır. İlk Kalkolitik'in kaba açkılı ve gri açkılı malların kimi benzerleri ile Tarsus; kaba basit mallar ile koyu yüzlü açkılı mal biçimleri açısından Amik A ve B evreleri; Altınova dışında; karşılaştırılan diğer yerleşmelerdir. Halaf ve Obeid benzeri çanak çömlekler ve A evresinden elde edilen bir 14C örneği ile (MÖ 4259) Korucutepe İlk Kalkolitik dönemi MÖ 4500-4000 yıllarına arasına; Amik D evresine tarihlendirilmektedir [van Loon 1978:8; tablo 2]. İlk Kalkolitik sonrası yerleşmede herhangi bir kesinti görülmemekte; özellikle çoğu çanak çömlek gruplarının Son Kalkolitik'te de devam ettiği izlenmektedir. Göreli tarihlemeye göre MÖ 3500 ile 3000 yılları arasına konan Korucutepe Son Kalkolitik kültürü; 14C örnekleriyle MÖ 3420±40; MÖ 3380±40; MÖ 3195±75'e tarihlenmektedir [Brandt 1978a:57; 59-60; van Loon 1978:8; tablo 2]. |
