|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Köşkerbaba |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
m |
|
Bölge:
|
Doğu Anadolu |
|
İl:
|
Malatya |
|
İlçe:
|
Battalgazi |
|
Köy:
|
Fırat |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ III |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Malatya il merkezinin yaklaşık 31 km kuzeydoğusunda; Battalgazi (eski Malatya) İlçesi'nin doğusunda; Fırat Köyü sınırları içinde; eski Malatya-Elazığ tren yolu köprüsünün 250 m güneybatısındaydı. Günümüzde Karakaya Baraj Gölü suları altında kalmıştır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Fırat Nehri'nden 100 m uzakta olan höyük; nehir yatağının hemen yanında alçak tepelerden oluşan bir sırtta; Fırat'ın eski bir terası üzerinde yer almaktaydı [Bilgi 1987a:189-190]. Höyüğün adı; söylentiye göre çok uzun boylu bir ayakkabıcı olan yatır Köşkerbaba ya da Göçkerbaba'dan gelmektedir. Abartılı uzunluğu ile dikkat çeken bu yatırın mezarı hemen höyüğün aşağısında yer almaktaydı. Eski köprünün yapımı sırasında höyüğün üstünde yapıların inşa edildiği ayrıca bir seviye düzeltmenin var olduğu böylece höyüğün en üst tabakasının büyük ölçüde tahrip edildiği saptanmıştır. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Karakaya Barajının suları altında kalacak yerleşmeleri saptamaya yönelik 1977 yüzey araştırmasında saptanmıştır [Özdoğan 1977:50-51]. 1978 yılından 1984 yılına kadar; Orta Doğu Teknik Üniversitesi; Tarihi Eserleri Kurtarma ve Değerlendirme Araştırma Merkezi (TEKDAM) adına; kesintisiz 7 mevsim; İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden Ö. Bilgi yönetiminde kazılmıştır. Höyüğün sular altında kalması ile kazıya son verilmiştir. |
| Tabakalanma: Höyükteki ilk yerleşmenin İlk Tunç Çağı'nın sonunda kumdan oluşmuş bir birikinti konisi üzerinde kurulduğu anlaşılmıştır [Bilgi 1983:91]. Tepenin yaklaşık 4.6 m kalınlığında bir kültür dolgusunu bünyesinde barındırdığı saptanmıştır. Bu yerleşmeden Osmanlı Dönemi'ndeki yerleşmeye kadar 6 tabaka/yapı katlı 4 ana evre (A-D) sayılmıştır. Bu tabakalardan en altta; üç yapı katlı/tabakalı İTÇ III sonu evresi yer almaktadır (tepenin dördüncü kültür katı) [Bilgi 1986:144]. Bunun üstünde Urartu Dönemi'ne ışık tutacak Demir Çağı tabakası bulunmaktadır. Bu tabakanın üstünde de 2 yapı katlı Hellenistik Dönem sonu-Roma Dönemi tabakası gelmektedir. Çok az sayıda Osmanlı çanak çömlek parçaları ve mimari kalıntılar [Bilgi 1981:83] tepenin en son olarak küçük bir Osmanlı yerleşmesine sahne olduğunu belgelemektedir [Bilgi 1987a:195]. |
| Buluntular: Mimari (dördüncü kültür katı: İTÇ III-OTÇ I evresi): İlk Tunç Çağı sonu yerleşmesine ait kalıntıları ortaya çıkarmak amacıyla özellikle A açmasında 550 metrekarelik bir alan kazılmıştır. Bu çalışma sonucunda üç yapı evresi saptanmıştır. En üstte saptanan 1. yapı katında girişleri nehir tarafında olan; birbirine bitişik üç yapı bulunmuştur. Temellerinde; yüz verecek şekilde yanlarda iri taşlar kullanılmış orta kısım ise kırık taşlarla doldurulmuştur. Duvarların üstü kerpiçtendir. Tabanları ise yine kil toprak ile sıvazlanmıştır. 1982 yılı kazısında ortaya çıkartılan "k" mekanında 2 m yüksekliğe varan kerpiç duvarlar muntazam sıvalıdır. Mekanın güney duvarına bitişik sekinin altı siyaha boyanmıştır; güney duvarında altta siyah üzerine yatay ve dikey kırmızı bantlar; üstte ise bej renk boya üzerine kırmızı iri noktalar yapılmıştır [Bilgi 1984:114]. Mekanın tapınak olup olmadığı konusunda bir yorum getirilmemektedir. "o" mekanında ortada bir ahşap direk izi olasılıkla düz damı taşımaktadır. İTÇ III. evre; 1 yapı katına ait bu mekanda (o mekanı) yüksek duvarların önünde sekiler; kuzeybatı duvarının önünde anıtsal bir ocak bulunmaktadır. Anıtsal ocağın duvarları insan yüzü betimlenecek şekilde bitirilmişse de yüz işlenmemiştir. Ocak beyaz boya ile duvarların alt kısmı siyah boya ile badanalanmıştır. Bu mekanın çok iyi bir işcilikte yapılması ve anıtsal ocağın varlığı; hafirinin kutsal mekan olarak tanımlamasına yol açmıştır [Bilgi 1986:144]. "p" mekanı da sekileri ve siyah badanaları ile dikkat çekmektedir. Bu iki mekanın oturma amacıyla kullanıldığı yorumlanmaktadır. İTÇ III evre; 2. yapı katının yapıları ise 1. yapı katı tarafından büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Ancak kerpiç tuğlalarından yapılmış muntazam bir döşeme ortaya çıkarılmıştır. İTÇ III. evre; 1. yapı katı: En altta ise doğal kum tabakasının üstüne oturtulmuş temellere sahip yapılara ait duvarlar bulunmaktadır. Yapı tekniği olarak üsttekilerden pek farklı değildir [Bilgi 1986:144-145]. Bu mekanlar tek bir yapıya aittir. Bu yapının Fırat Nehri'ne doğru olan kesimde küçük dikdörtgen hücreler; arka kısımda ise yarım daire planlı mekanlar vardır [Bilgi 2000b:138]. Çanak Çömlek: İTÇ III. evrenin tüm yapı katlarından Malatya ve Elazığ yöresine has tek renkli ve boya bezekli çanak çömleklerine ait tüm kaplar ve parçalar bulunmuştur. Her iki mal grubunda da bej ve bej renginin tonlarında astar kullanılmıştır. Hamurlarında mineral katkı vardır. İTÇ'nin alt yapı evrelerinde sahte kulpların varlığı sezilmektedir. En üst yapı katında yuvarlak veya yassı kesitli ilmik kulplu çanaklar vardır. Boya bezekli olanlarında kulplar da bezenmiştir. Boya bezemeli kaplarda geometrik motifler kabın ağzına yakın kısmına yerleştirilmiştir. Doğasal motifler ise daha çok kabın karın bölgesinde yer almaktadır. Boya olarak koyu kahverengi veya siyah boya ender olarak kırmızı boya kullanılmıştır. Her üç yapı katında da aynı tip bezekli parçalar mevcuttur. Geometrik bezekler daha çok tercih edilmiştir. Doğa motifleri içinde hayvan ve insan betimlemelerine de rastlanır. Uçan kuş; stilize keçi; merkep ve dans eden kadın figürü [Bilgi 2000b:şek.10] vardır. Geometrik motiflerden de dalgalı çizgiler; dalgalı bantlar; içi dolu üçgenler vd. görülmektedir. İTÇ III evre 2 ve 3. yapı katında siyah astarlı ve açkılı çanak çömleklerin (olasılıkla Karaz malı) varlığından söz edilmektedir [Bilgi 1985:50; res.6]. Bazılarının içi ve dışı değişik renkte astarlanmıştır. Yine bazılarında inskrütasyon tekniği ile yapılmış bezeme vardır. Uçan kuş motifi görülmektedir. Karaz malı örneklerinin 1. yapı evresinde de varlığı belirtilmektedir. Maden: 1. yapı katında bakır/tunç saç spirali; az sayıdaki maden bulgulardan bir tanesidir. Diğer: Bej renkli çakmaktaşı kesiciler vardır. İnsan Kalıntıları ve Mezarlar: Son dönem kazısında iki adet çömlek/küp mezar; İlk Tunç Çağı insanlarının yerleşme içi mezarlıklarının da var olduğunu belirlemektedir. İlki 1. yapı katına ait olan bir çömlek mezardır. İçinde bebek iskeleti vardır. Ağzı kırık bir çanak ile kapatılmıştır. Diğeri 3. yapı katına aittir. Bu küp mezarın ağzı taş levha ile [Bilgi 1986:res.9] kapatılmıştır. İçinde bir erişkine ait iskelet ele geçmiştir. Mezarın içinde olasılıkla gömüt armağanı olan tunç bir yüzük bulunmuştur. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Köşkerbaba'daki İTÇ yerleşmesinin; yörenin önemli yerleşmelerinden biri olduğu iddia edilmektedir. Çanak çömlek örneklerinin benzerlerine Arslantepe; Norşuntepe; Korucutepe; Han İbrahim Şah; Pulur; Yeniköy gibi höyüklerde rastlanmıştır. İlk kazı raporlarında [Bilgi 1985:50] İTÇ III evrenin 3. yapı katının bir çevirme duvarına sahip olduğu belirtildiyse de sonraki yayınlarda bundan söz edilmemektedir. Bu üç yapı katının tarihlenmesi konusunda da 14C örnekleri verilmemekle beraber 3 ve 2. yapı katlarının MÖ 3. bin yılın sonuna; 1. yapı katınında MÖ. 3. bin yıl sonu-MÖ. 2. bin yılın başına tarihlenmesi önerilebilir. MÖ 3. bin yıl yerleşiminin kesin olduğu boya bezemeli çanak çömleklerin varlığından da anlaşılmaktadır. |
