|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Maşat Höyük |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
950 m |
|
Bölge:
|
Karadeniz |
|
İl:
|
Tokat |
|
İlçe:
|
Zile |
|
Köy:
|
Yalınyazı |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ I İTÇ II İTÇ III |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Tokat il merkezinin güneybatısında; Zile'nin 20 km güneybatısında; günümüz adıyla Yalınyazı; eski adıyla Maşat Köyü'nün 1 km güney-güneybatısındadır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Çok verimli Maşat Ovası'nda yer alan höyüğün kuzeyinde aynı adlı köyden gelen dereler Çekerek Nehri'ne karışmaktadır. Bu derelerin höyükte yaşayanların su ihtiyaçlarını karşıladığı ileri sürülmektedir. Günümüzde yakınında tatlı su pınarı yoktur. Höyük; mermerleşmiş kalker blokları üzerinde oluşmuştur. Bu kaya taban yüksek olduğu için olasılıkla bu yerin yurt yeri olarak seçilmesinde rol oynamıştır. Höyük; kazının yapıldığı yıllarda ova seviyesinden 28.8 m yüksekliğinde; doğu-batı yönünde 450 m; kuzey-güney istikametinde 225 m uzunluğunda oval biçimli bir tepedir. İç Anadolu Bölgesi höyükleri arasında bu boyutu ile büyük höyük sınıfına sokulmaktadır. İlk dönem kazılarında 5.7 m'de ana kayaya ulaşıldığı bildirilmektedir [Akurgal 1946:220]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: 1943 yılında bir Hitit Dönemi tabletinin yüzeyde bulunup yayınlanması ile ünlenen höyükde ilk kazı 1945 yılında E. Akurgal'ın başkanlığında T ve N. Özgüç ve Y. Boysal'dan kurulan bir heyet tarafından yapılmıştır. Kazının yapılış sebebi bu tabletin ait olduğu arşivi bulmaktı. Yine bu yazılı belge sayesinde bu kentin MÖ 2. bin yılında Tapigga adlı bir kent olduğu anlaşılmıştır. Çok uzun bir aradan sonra 1973-80 yıllarında T. Özgüç başkanlığında kazılara devam edilmiştir. Son dönem kazıları daha çok Hitit Dönemi'ni aydınlatmaya yöneliktir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: İlk Tunç Çağı'ndan Demir Çağı'na kadar bu mevkiin iskan gördüğü bu kazılar sonucunda ortaya çıkmıştır. Hatta bir Son Kalkolitik Çağ/İlk Tunç Çağı I yerleşmesinin de var olduğu kabul edilebilir. 1. tabakanın Demir Çağ'a ikinci ve üçüncü tabakanın Hitit Dönemi'ne; onun altındaki tabakaların ise İlk Tunç Çağı'na tarihlendiği açıklanmaktadır [Özgüç 1978:3]. İlk Tunç Çağı tabakalarına çoğunlukla Hitit Dönemi sarayının altında rastlanmıştır. Ayrıca tepenin kuzeybatı kesiminde İTÇ'nın son yapı katı ele geçmiştir. Yıllarca süren erozyon neticesinde ve Demir Çağı iskanının yamaçlarda olmamasından dolayı bu tabakanın yüzeye çok yaklaştığı söylenmektedir. İlk kazı raporlarında İlk Tunç Çağı yerleşmesinin iki tabakalı olduğu ifade edilmektedir [Akurgal 1946:220]. İTÇ'nın son tabakasının ise büyük bir yangın geçirdiği anlaşılmaktadır. Yerleşme içi mezarlar ele geçmiştir (bak:İnsan Kalıntıları ve Mezarlar). |
| Buluntular: Mimari: İşlenmemiş iri kireç taşı bloklarından ve küçük taşlardan yapılmış temellerin üstünde kerpiç duvarları ile yükselen kare ve dörtgen biçimli odalardan ibaret bir İlk Tunç Çağı III. evre yapısı çok küçük bir alanda ortaya çıkarılmıştır [Emre 1979:plan 1-2]. Kerpiç duvarların kalın sıvandığı görülmüştür. Bazı odaların boyutu olarak 3x3.5 m ölçüsü verilmektedir. Tepenin batı yarısının ortasında açılan açmada ise yüzeye çok yakın ana kaya üzerinde yapı kalıntılarına ulaşılmıştır. Kerpiç duvarlar toprak sıvalıdır. Tabanları ise kil ile sıvanmıştır. Odalarda fırın tabanları ve tandır tabanları bulunmuştur. Çanak Çömlek: İTÇ III. evrede; tümü el yapımı; kum ve saman katkılı hamurlu; çoğunlukla kırmızı astarlı ve açkılı maldan parçalar toplanmıştır. Az sayıda kahverengi; gri ve sarı astarlı maldan da kaplar ele geçmiştir [Emre 1979:5]. Kap çeşitliliği azdır. Fincanlar; maşrapalar; çanaklar; gaga ağızlı testiler; çaydanlıklar; çift kulplu bardaklar; kapaklar; vazolar; küpler gibi biçimler görülmektedir. Buyük kaplarda hamurun kabalaştığı izlenmiştir. İnce mallarda hamurun daha özenli olduğu izlenmektedir. Alacahöyük ve Dündartepe'de çok görülen kertik bezemeliler azdır. Dışı siyah; içi kırmızı astarlı; açkılı kapların beyaz boya ile bezemeli olanları vardır. Paralel çizgiler; baklava dilimi ve zik zak motifleri en sevilen motiflerdir. Bu mal gruplarından başka ve hemen ana kayanın üzerinde yakalanan farklı bir mal grubu ile de karşılaşılmıştır. Dışı siyah; içi gri; içi dışı kahverengi; dışı boz; içi siyah astarlı ve açkılı olan bu malda çanak ve meyvalıkların omuzları keskindir. Bu mal üstte anlatılan mal gruplarından daha eskiye tarihlenmektedir. Emre tarafından İTÇ I. evre olarak tanımlanmaktadır. Çok az sayıda ele geçen ve benzerleri Büyük Güllücek ve Alacahöyük Son Kalkolitik Çağ yerleşmelerinde görülen gri astarlı; derin çizgi ve nokta bezemeli parça ile boz renkli astarlı geniş yiv bezemeli parça höyükte bir Son Kalkolitik Çağ yerleşmesinin varlığını şüpheyle işaret etmektedir. Kazıda bu tabakaya rastlanılmamıştır. Kil: İTÇ'nın her tabakasında pişmiş topraktan ağırşak; dokuma ağırlıkları; fırçalar; figürinler; silindir biçimli nesneler ele geçmiştir. Kemik/Boynuz: Diğer İlk Tunç Çağı yerleşmelerinde görülen geyik boynuzu kökü çekiçlere burada da rastlanmıştır. Ayrıca delgi ve ok ucu gibi az bulunan nesneler de toplanmıştır. Maden: Altta anlatılan mezarlar içinde az sayıda bakır/tunç buluntu elde edilmiştir. Bunlar iğneler; küpeler; bilezikler; gerdanlık taneleridir. Silah yoktur. İnsan Kalıntıları ve Mezarlar: Höyüğün kuzey yamacında biri toprak diğerleri küp olmak üzere dört mezar küçük de olsa bizi bir yerleşme içi mezarlığı ile karşı karşıya olduğumuzu anlatmaktadır. İskeletleri inceleyen Şenyürek ise bunların tümünde yedi iskeletin var olduğunu bildirmektedir [Şenyürek 1946:231]. Toprak mezarda; hocker biçiminde gömülmüş yanında armağan olarak yalnız bir iğne bırakılmış bir kişi yatmaktadır. Bu iğnenin olasılıkla kefen iğnesi olduğu tahmin edilmektedir. Yanyana yerleştirilmiş küp mezarların ise ağızları doğuya bakmaktadır. Küplerin ağızları taşlarla desteklenmiştir. Koyu kahverengi astarlı ve açkılı bir maldan üretilmişlerdir. İskeletler yine hocker biçiminde başları dibe gelecek şekilde yerleştirilmiş olarak bulunmuştur. İkisinde sadece kefen iğnesi bulunmuştur. Kadın iskeletinin olduğu üçüncü pitosa bakır/tunç iğne; bir küpe ve bilezik ile çeşitli maddeden yapılmış boncuklar mezar hediyesi olarak bırakılmıştır. Gömüt hediyelerinden tümünün şimdilik kadın gömütü olduğu sonucu çıkarılabilir. İki kahil dışındakiler 20 yaşın altındadır. İki kişinin ise 20 yaşın çok çok üstünde bir yaşda ölmedikleri belirtilmektedir [Şenyürek 1946:238]. K. Emre tarafından bir başka küpün Hitit saray avlusu altında bulunduğu belirtilmektedir [Yakar 1985a:205]. Bu pithosun içinde de bir iğne; bir çift küpe ve bir bilezik; dağ kristali; fayans ve tunç boncuklar ele geçmiştir. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Maşat Höyük'ün İlk Tunç Çağı buluntularını inceleyen K. Emre; eldeki bilgilere göre daha çok çanak çömlek analizlerine dayanarak höyükte Son Kalkolitik-İlk Tunç Çağı I; İlk Tunç Çağı II; İlk Tunç Çağı III'ün ilk ve orta safhalarının var olduğunu ileri sürmektedir [Emre 1979:11]. Maşat'da yine İç Anadolu Bölgesi'nin birçok İTÇ yerleşiminde olduğu gibi depas parçaları İTÇ III. evresinde bulunmuştur. Çanak çömlek tipleri arasında ele geçen çaydanlık parçalarının; Asur Koloni Dönemi çaydanlıklarının ön tipi olduğu ve bunların maden benzerlerinin Alacahöyük; Kayapınar ve Horoztepe'de ele geçtiği belirtilmektedir. MÖ 3. bin yıl kentinin bütün İç Anadolu Bölgesi'nde görüldüğü gibi bir yıkım ile son bulduğu söylenmektedir. Özellikle MÖ 2. bin yılında Tapigga adıyla çok önemli bir kent olan Maşat'ın MÖ 3. bin yılında da aynı özelliği taşımayıp taşıyamadığı sorusuna cevap vermek zordur. İlk Tunç Çağı yapılarının üstteki Hitit ve Demir Çağı yapıları yüzünden bozulmuş olması; kazının daha çok MÖ 2. bin yıl kentinin açılımına yönelik oluşu; bu soruyu cevaplandırmamızı biraz zorlaştırmaktadır. İlk Tunç Çağı'nda bir beyliğin başkenti olduğunu iddia etmek; buluntuların fakirliğinden dolayı olanaksızdır. Böyle önemli bir yerleşmeyi kuşatan bir surun varlığı da belirtilmemiştir. Kuzey Anadolu Bölgesi'nin; yerel İlk Tunç Çağı yerleşmelerinde görülen bulgulara sahip küçük bir yerleşme yeri olduğu ileri sürülebilir. |
