|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Musular |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Düz Yerleşme |
|
Rakım:
|
1145 m |
|
Bölge:
|
İç Anadolu |
|
İl:
|
Aksaray |
|
İlçe:
|
Gülağaç |
|
Köy:
|
Kızılkaya |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Çanak Çömleksiz Çanak Çömlekli |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Aksaray İli; Gülağaç İlçesi; Kızılkaya Köyü'nün yaklaşık 1 km kadar güneyinde yer alır. Aksaray-Nevşehir karayolu Güzelyurt ve Ihlara sapağından güneye ayrıldıktan yaklaşık 18 km sonra; batıya Gülağaç İlçesi ve Demirci Beldesi sapağına girilir. Sapaktan yaklaşık 500 m kadar sonra; sağdaki toprak yol izlenerek yerleşmeye ulaşılabilir. Musular Mevkii; Melendiz nehrinin batısında; Aşıklı Höyük'den yaklaşık 300-400 m mesafededir. Kodu P 33/8. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Hasan Dağ ve Melendiz Dağları'nın kuzeyindeki volkanik bir arazide; Ihlara Vadisi'nin verimli ovasında; Melendiz Suyu'nun batı kıyısındadır. Neolitik Çağ yerleşmesi Aşıklı Höyük'ün hemen batısında kalır. Kazı alanı dışında kalan ancak yerleşmenin kullanım alanına dahil olan topraklarda halen tarım faaliyetleri devam etmektedir. Musular Mevkii 220x120 m'lik bir alanı kaplamaktadır; en yüksek noktası deniz seviyesinden 1120 m yüksektedir [Özbaşaran 1999:149]. Bu noktadan 6 m'lik bir eğimle inen tüf oluşumlu anakaya üzerinde yer alır; anakaya yer yer yüzeyde görülebilmektedir. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: İstanbul Üniversitesi; Prehistorya Anabilim Dalı; Aşıklı Höyük kazı ekibinin 1993 yılında Anadolu Kültür Envanteri projesi kapsamında gerçekleştirdiği yüzey araştırmaları sırasında bulunmuştur [Gülçur 1995 a:153-154;1995 b:193]. 1994 ve 1995 yıllarında Kapadokya Yüzey Araştırmaları sırasında aynı Anabilim Dalı üyelerinden S. Gülçur tarafından ziyaret edilerek tekrardan malzeme toplaması yapılmıştır. 1996-2004 yıllarında Aksaray Müzesi başkanlığında; İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı öğretim üye ve öğrencilerinden oluşan bir ekip tarafından kazılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Musular'da iki ana yerleşme evresi olduğu anlaşılmıştır. Anakaya üzerine oturan ve Neolitik Çağ'ın Çanak Çömleksiz Evresi'ne ait olan ilk yerleşme; MÖ 7500-6500 (kal.) arasına tarihlenmektedir. Kazıldığı kadarıyla beş tabakaya sahip Çanak Çömleksiz Neolitik yerleşme; 300-400 m kadar doğusundaki Aşıklı Höyük'ün en üst yapı evreleri ile çağdaş ve ilişkilidir. Çanak Çömleksiz Neolitik dönem yerleşmesinin üzerinde; henüz tarihi kesinleşmemiş Çanak Çömlekli Evre yerleşmesi yer alır; kısmen Çanak Çömleksiz dolguların üzerinde; söz konusu evre yapılarının düzlenmesiyle elde edilen bir toprak seviyesi üzerine oturmaktadır. Her iki yerleşme evresinin de; kazıldığı kadarıyla; Musular'ın eğimli anakaya topografyasına bağlı olarak; hafif tepelik güney bölümünde yer aldığı saptanmıştır. Yerleşmenin kuzeydeki görece düz kesimi; Çanak Çömleksiz Neolitik yerleşmenin faaliyet alanı içinde kalmaktadır. |
| Buluntular: Mimari: Çanak Çömleksiz Neolitik evre mimarisi doğrudan anakaya üzerine kurulmuştur. En eski tabaka; anakayanın sığ bir çukur biçimindeki girintisinin çöplük ya da kemik depolama yeri olarak kullanılmasıyla temsil edilmektedir. Çukura; özellikle çok iri sığır kemiklerinin atıldığı saptanmıştır. Söz konusu alanın kullanımı belli bir zaman sonra iptal edilmiş; üzeri sarımsı-beyaz kalın bir toprak tabakasıyla örtülerek düzlenmiştir. Hemen sonrasında kısmen bu düzlem üzerine; kısmen inişli çıkışlı anakaya üzerine gelecek şekilde; taş temelli kerpiç duvarlı bir yapının yapıldığı görülür. Yapının işlevi henüz belirlenememiş olmakla birlikte batısının bir işlik alanı /açık alan olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Bu tabakanın üzerinde ise; görkemli işçiliği ile üzerinin kapalı olduğu saptanan bir taş kanal; iki mekanlı taş temelli bir yapı ve kırmızı renkli kireç tabanlı yapı kalıntılarıyla temsil edilen tabaka yer almaktadır. Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'ın bu tabakalarının üzerinde henüz kesinleşmemiş olmakla birlikte; Neolitik sonu ya da Kalkolitik başına tarihlenebilecek tabakalar yer almaktadır. Çanak Çömleksiz Neolitik yerleşme tabakalarında ortaya çıkarılan yapı kalıntıları; sürmekte olan diğer analiz çalışmalarından elde edilen ilk sonuçlarla birlikte; Musular'ın özel bir işlev/işlevler nedeniyle iskan edildiğine işaret etmektedir. Çok yakınında yer aldığı Aşıklı Höyük yerleşmesindeki ana yerleşme evresi 2. tabakanın son yapı evreleriyle (a-c) aynı zamanda ya da Aşıklı Höyük 1.tabakasıyla [krşl. Aşıklı Höyük] hemzamanlı olan Musular; olasılıkla Aşıklı'da oturan halk ya da buradan ayrılan bir grup tarafından belli bir amaçla kullanılmış/iskan edilmiş olmalıdır. Musular'da ele geçen yapısal kalıntılar; özellikle Aşıklı Höyük son yapı evrelerinde başlayan taş kullanımı; taş işçiliği; dörtgen planlı; kırmızı boyalı kireç tabanlı yapılar; bu karşılaştırmayı mümkün kılmaktadır [Özbaşaran 1999:149-150][Özbaşaran 2000a:133-135][Özbaşaran 2000b:46]. 2003 yılı çalışmalarında yerleşmenin kuzey sınırından 50 m kadar daha kuzeyde yer alan tarladaki 2-2.5 m yüksekliğindeki kesitte görülen arkeolojik tabakalar nedeniyle burada bir çalışma yapılmıştır. Ven 7 olarak adlandırılan alanda 2x1 m boyutlarındaki deneme açmasında; 0.75 m'lik bir arkeolojik dolgu 10 birimde kazılmıştır. Ele geçen malzemede hayvan kemikleri yoğunluktadır; obsidiyen alet ve artıklar ikinci sırayı alır; bunların yanı sıra üç adet bız ile üç adet işlenmiş/kullanılmış kemik bulunmuştur. Mimari kalıntıya rastlanmamıştır; gözlemler ve ilk sonuçlar bu alanın çöplük alanı olabileceğine işaret etmektedir [Özbaşaran et al. 2006:243-244]. Yontma Taş: Musular yontma taş alet endüstrisinin tüme yakını obsidiyendendir. İlk değerlendirmeler; obsidiyenin Nenezi ve Göllüdağ kaynaklı olduğunu göstermektedir. Obsidiyenin kabaca temizlenip; şekil verildikten sonra bloklar halinde yerleşmeye getirildiği anlaşılmıştır. Musular obsidiyen işçiliğindeki ana amaç; paralel kenarlı; düz profilli dilgiler üretmek olmalıdır. Bu dilgilerin okucu yapımında kullanıldığı bulunan çok sayıdaki örnekle doğrulanmaktadır. Tipolojik açıdan aletler arasındaki ilk sırayı uçlar alır; baskı düzeltililer ve çok sayıda olmamakla birlikte Byblos benzeri omuzlu uçlar iki ana tipi oluşturur. Diğer aletleri kazıyıcılar; düzeltili dilgiler ve ara parçalar oluşturmaktadır; delici ve kalemler az sayıdadır [Balkan-Atlı 1998:92][Özbaşaran-Endoğru 1998:206][Özbaşaran 1999:152][Özbaşaran 2000a:136]. Sürtme Taş: Sınırlı sayıda olmakla birlikte yassı baltalar; biley taşları; taş kap parçaları; çıklama taşları; obsidiyen işçiliğinde kullanıldığı düşünülen vurgu taşları ele geçmiştir [Özbaşaran-Endoğru 1998:207]. Kemik/Boynuz: Musular kemik endüstrisi çeşitlilik açısından zengin değildir; en sık görülen aletler bızlardır. Az sayıda olmakla birlikte özenli yapım örnekler de mevcuttur [Özbaşaran-Endoğru 1998:207][Özbaşaran 2000a:137]. Çok az sayıda boynuz; alet olarak kullanılmıştır. İnsan Kalıntıları: Yerleşmede 1996-2001 yılları arasındaki kazı çalışmalarında sekiz bireye ait iskelet kalıntılsına rastlanmıştır. Bunlardan dördü in situ durumda; üçü dağınık halde ele geçmiştir. Bir birey ise yalnızca çene kemiği ile temsil edilmektedir. Sağlam korunagelmiş olanlar; ölülerin hocker pozisyonunda yatırıldıklarını; yanlarına ölü armağanı bırakılmadığına işaret eder. Ortaya çıkarılan iskeletlerden üçü Çanak Çömleksiz Neolitik'e aittir; diğerleri Çanak Çömleksiz Neolitik dönem dolgularının içine üstten çukurlarla inen geç dönem iskeletleridir [Özbaşaran 2000a:137-138][Özbek 1998:161-173]. Hayvan Kalıntıları: Musular hayvan kemiklerini temelde iki ana grup oluşturur: koyun-keçi ve büyükbaşlar. Tanımlanmış parçaların %42'lik oranı yabani sığırlara aittir; bunu yabani koyun-keçi; domuz; at ve geyikgiller izler. Köpekgiller ve tavşanlar diğer grupları oluşturur. Analizler; Musular halkının yabani koyun-keçi ve sığırı kontrolleri altında tutma yeteneğinde olduklarını; hayvan nüfusu içerisinden gerekli gördükleri ya da gereksinim duyduklarını seçtiklerini gösteren sonuçlar ortaya koymuştur [Özbaşaran et al 2003: 262-264][Buitenhuis 2001]. Bitki Kalıntıları: Çok az sayıda bitki kalıntısı ele geçmiştir; bunların arasında tarıma alınmış arpa ve buğdayın varlığı bilinmektedir. Baklagiller; meyvalar; yabani bitkiler ve otların ayrıntılı analizleri devam etmektedir[Özbaşaran 2000a:138]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Çanak Çömleksiz Neolitik Musular yerleşmesi; gerek malzeme üzerinde yapılan ilk gözlemlere; gerekse 14C sonuçlarına göre hemen yakınındaki aynı dönem Aşıklı Höyük yerleşmesinin en geç evreleriyle hemzamanlıdır: GrN-23518:7.980 ±220; GrN-24918: 8.300±90; GrN-24923: 8370±110; GrN-24924: 8420±110 (kalibre edilmemiş GÖ tarihleri). Musular'ın yanısıra aynı bölgede; yaklaşık bir km çapındaki bir alanda Aşıklı Höyük ve Musular dışında iki farklı Çanak Çömleksiz Neolitik buluntu yeri daha olmasına dayanılarak; Aşıklı Höyük iskanı sonunda bölgedeki yerleşme düzeninin değiştiğini; Aşıklı yerleşmesinin uydu yerleşmeleri doğurduğu şu an için bir varsayım olarak ileri sürülebilir. Kazılmakta olan Aşıklı ve Musular'ın yanısıra; diğer yerleşmelerin de araştırılmasıyla Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ sonundaki bu değişimin bir bütün olarak anlaşılması sağlanacaktır [Özbaşaran 2000b: 44]. Musular; obsidien endüstrisi açısından aynı bölgedeki Çanak Çömleksiz Neolitik dönem yerleşmelerinden özellikle Sırçan Tepe yerleşmesi örnekleriyle paralellik göstermektedir [Balkan-Atlı 1998:84]. |
