|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Tell Tayinat |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
160 m |
|
Bölge:
|
Akdeniz |
|
İl:
|
Hatay |
|
İlçe:
|
Reyhanlı |
|
Köy:
|
Tayinat |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ III İTÇ II |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Hatay kentinin doğu-kuzeydoğusunda; Reyhanlı İlçesi'nin 17.5 km batısında; Hatay'ı Reyhanlı üzerinden; Türkiye-Suriye sınırından; Suriye Haleb kentine bağlayan karayolunun hemen kuzeyindedir. Bu yolla ulaşıma çok kolaydır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Asi Nehri'nin kuzeydoğu tarafında yer alan yerleşme yeri günümüzde yamaçları dahil 700x500 m ölçülerinde; 15 m yüksekliğinde; oval biçimli bir tepedir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.8'deki plan]. Kazının yapıldığı 1935 yıllarında üzerinde Tayinat Köyü bulunmaktaydı. Amik Ovası'nın diğer höyükleri gibi verimli topraklarla çevrelenen yerleşme yerinin yakınında tatlı su kaynağı da bulunmaktadır. Asi Nehri'nin 1.4 km doğu yakasındadır. Tell Tayinat; bir üst ve bir de alt höyükten oluşmaktadır ve alt höyük; Amuk'ta Orontes taşkın ovasında tipik olarak görülen kalın bir mil tabakası altında kalmıştır [Harrison et al. 2008:87]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: 1933 yılında saptanan (Amik Ovası Yüzey Araştırmasında 126 no'lu höyük) höyükteki kazılar; 1935 yılında başlamış 1938 yılında sonlandırılmıştır. Gerek yüzey araştırması gerek kazı Chicago Doğu Bilimleri Enstitüsü adına R.J. Braidwood başkanlığında gerçekleşmiştir. Yazılı tarihöncesi tabakalara ancak höyüğün yamaçlarında açılan ve basamaklı açma olarak gerçekleştirilen açmalarda ulaşılmıştır. Örnek olarak ancak 134 metrekarelik bir alanda gün ışığına çıkarılan Amik J evresi yapı katları gösterilebilir. 1999 yılında T. Harrison başkanlığındaki bir ekip tarafından yüzey araştırması yapılmaya başlanan yerleşmedeki ikinci dönem kazı çalışmaları 2004 yılında başlamıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Tayinat Höyüğü'nün T4; T8 ve T13 açmalarında İlk Tunç Çağı buluntuları ortaya çıkmıştır. En iyi tabakalanma T4 açmasında elde edilmiştir. Genel tabakalanma: T4 açması T13 açması T8 açması Ova kültür tabakalanması Yüzeyde ikinci karışık tabaka Karışık tabaka 1. yapı katı 1-2 3-4 Amik J evresi (İTÇ III b) 2-5. yapı katları 5-6 Amik I evresi (İTÇ III a) 6-9. yapı katları Amik H evresi (İTÇ II) |
| Buluntular: Mimari (eskiden yeniye doğru): Amik H Evresi: Bu evreyi temsil eden T4 açması 9-6 yapı katlarında kerpiç tuğlalı duvarlara sahip iki mekanın bir kısmı ortaya çıkmıştır [Braidwood-Braidwood 1960:şek.268'deki plan]. Kerpiç duvarlar Cüdeyde'ye nazaran daha kalındır. Bir çöp çukurunun ancak yarısı bulunmuştur. Amik Ovası I evresine ait yapı katlarında Tell Tayinat'da kayda girecek önemli bir yapı yoktur. Mimari kalıntı açısından oldukça fakirdir. T4 açmasının 5. yapı katı ile T8 açmasının 6-5. yapı katlarında açmayı boylu boyunca kesen kerpiç duvarlar saptanmıştır. Çöp çukurları bu duvarlara eşlik etmektedir. Kerpiç tuğlaların muntazam olduğu izlenmektedir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.302 ve 303'deki plan]. Amik J Evresi: Amik Ovası'nda J evresi olarak isimlendirilen İTÇ IIIb evresi; en iyi Tell Tayinat'da ortaya çıkarılan yapılarla anlaşılabilmiştir. Yaklaşık olarak 170 cm kalınlığında kültür dolgusu olan bu tabakada özel evlere ait kerpiç duvarlar ele geçmiştir. T 8 evresinin 4. yapı katında bir odanın köşesi ortaya çıkmıştır. Bu odanın içinde küçük çöp çukurları yeralmaktadır. Duvar kenarında bulunan kerpiç sekiler mekanın; oturma mekanı olarak kullanıldığını belirlemektedir. 3 yapı katında yanyana yerleştirilmiş kerpiç tuğlalardan inşa edilmiş duvarlı dörtgen bir mekan bulunmuştur. Yapı tekniği olarak daha iyi bir işçilik izlenmektedir. Mekan; batısındaki başka bir mekana küçük bir kapı ile açılmaktadır. Mekanın içinde günlük yaşama işaret eden herhangi bir bulgu yoktur. Bu açıdan belki bir depo odası olduğu ileri sürülebilir. T13 açmasında ise yine kerpiç duvarlı yapılar ile karşılaşılmıştır. Açılan alanın darlığından tam bir plan elde edilmemekle beraber en azından İTÇ yerleşmesi ile ilgili küçük ip uçları belirlenmiştir. 1. yapı katında; doğudaki taş döşeli yapıya açılan bir kapısı olan yine dörtgen bir mekan ortaya çıkmıştır. Bunun yapı tipi T8 açmasındaki yapıya çok benzemektedir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.330 ve 332'deki planlar]. Yanyana yerleştirilmiş üç kerpiç dizisi ile duvarları çok kalın yapılmıştır. Yangın izlerinden yapının yangın geçirdiği anlaşılmaktadır. Alttaki ikinci yapı katında ise daha ince duvarlı dörtgen mekanlar bulunmaktadır. Güney mekandaki bazalt öğütme taşı bu mekanın belki bir mutfak olduğunun göstergesidir. Kuzeydeki odanın ancak bir kısmı ortaya çıkarılabilmiştir. 2004 yılında merkez batı bölgesinin güney kısmında uzaktan algılama yöntemleri ve topografik incelemelerle ortaya çıkan bilgileri araştırmak için tetkik kazıları yapılmıştır. Bu kazılar 3x20 m büyüklüğündeki bir hendek ve 10x10 m'lik parsellerle sınırlı olmasına karşın; uzaktan algılama verilerini doğrulayan ilginç sonuçlar elde edilmiş ve ilk dönem kazıları sırasında bulunan Demir Çağı tapınağının örttüğü çok iyi korunmuş İTÇ ve Demir Çağı I kalıntıları ortaya çıkmıştır. 2004 yılı kazılarında 7 ayrı mimari ve yerleşim tabakası tespit edilmiştir. Yedinci katman olarak da adlandırılan en eski katmana G4.55 parselinin batı kısmındaki sınırlı bir bölgede erişilmiştir. Parselin batı kenarında uzanan beş sıra yüksekliğindeki balçıkla sıvanarak örülmüş tuğla duvar kireç sıva ile sıvanmıştır. Burada bulunan basit ve boyalı çanak çömlek parçaları İTÇ IVB veya Amik J Evresi'ne tarihlendirilmiştir [Harrison et al. 2006:353-362]. 2005 sezonunda; Erken Demir Çağı çalışmalarının yoğunlaştığı Alan I'in güneybatısında; Alan III olarak tanımlanan kesimde İTÇ varlığını kanıtlamak amacıyla Braidwood'un T4 hendeğine yakın bir alanda kazılar başlatılmıştır. İlk açılan G4.92 hendeğinde 2 m'den fazla aşırı erozyon ve akıntılarla biriken nebati kalıntılarla karşılaşılınca G4.72 hendeğinde kazılara devam edilmiştir. G4.72 parselinin doğu tarafında açılan 2x10 m'lik bir alan olmasına rağmen parselin güney bölümünde bir dizi duvarlara ve sıvalı parçalara rastlanmıştır [Harrison et al. 2008:91-92]. 2006 yılı kazılarında Alan 2'de sondaj alanının büyük bir bölümünü dolduran ve İTÇ'na tarihlenebilecek bir duvar parçası bulunmuştur [Harrison et al. 2009:511]. 2010 yılı çalışmalarında Alan 1'de G4.55 açmasında Alan Evresi 8 (FP8)'e tarihlenen merkezi odanın taban yüzeyi tespit edilmiştir. Odanın duvarlarında yapılan gözlemler ve üzerlerinde yapılan çalışmalar, duvarların bağlantılı olduğu taban seviyesine ulaşıldığını göstermiştir. Odanın doğusunda bulunan kapı girişi ve etrafındaki duvarlarda yapılan detaylı çalışmalar, duvarların orjinal taban yüzeyinden birkaç cm daha derinde olduğunu göstermiştir. Kapı girişindeki dolgu toprak 5-8 cm aralıklarla yatay çanak çömlek parçaları içermekte ve üst üste iki ayrı taban yüzeyinin, yani kullanım evresinin varlığını işaret etmektedir [Harrison et al. (L. Welton) 2012:175]. 2011 yılında G4.56 açmasında yapılan çalışmanın amacı İTÇ'ye tarihlenen binaya ait duvarların ortaya çıkarılması olmuştur. G4.55 açmasının batısında ortaya çıkarılan geniş ve büyük duvarların aksine, bu duvarlar yapısal olarak daha küçük ve incedir. Buna ek olarak, G4.56'da ortaya çıkarılan duvar yapıları batıdaki büyük yapıya dayanan küçük hücre niteliğinde odalar serisi şeklinde organize edilmiştir. Bu nedenle, G4.56'da ortaya çıkarılan mimarînin tamamı değilse de en azından bir kısmının daha sonraki bir dönemde yapılmış bir ekleme olduğu ve bunun da daha geç dönemlerde bu alanın mimarî evresinde değişiklikler yapıldığının göstergesi olduğu anlaşılmıştır [Harrison et al. 2013:106]. 2012 yılında, İTÇ tabakalarının ortaya çıkarılması için G4.56, G4.65 ve G4.66 açmalarında kazı çalışmaları yürütülmüştür. G4.56 açmasında, 2011 yılında tespit edilen Oda A, B ve C'nin dolgularının kaldırılmasına yoğunlaşılmıştır. G4.65 açmasında, 2011 yılında çok sayıda kerpiç duvar açığa çıkarılmıştır. Bu duvarların birbiriyle bağlantılı olduğu anlaşılmıştır. Duvarların inşa tekniği, G4.56 açmasında bulunan İTÇ'ye ait duvarlarla benzerdir. Bu duvarlar, genellikle uzun, dikdörtgen oda dizileri oluşturmaktadır [Harrison et al. 2014:20-21]. 2015 yılı kazılarında G4.55 açmasında İTÇ'ye tarihlenen bir seri duvar kesiti, yapım sıralarının anlaşılması amacıyla kesilmiştir. Statigrafik olarak daha erken evreye ait olan duvarlar, Alan 1'de şimdiye kadar bulunan en eski mimari öge olmuştur. Olasıklıkla bu duvarlar İTÇ IVA (Amuq I) ya da İTÇ IVB (Amuq J) evrelerine tarihlenmektedir. G4.66 açmasının batısında ortaya çıkarılan İTÇ duvar kalıntılarının büyük bir yapıya ait olduğu ve üst seviyelere kadar korunduğu tespit edilmiştir. Kazı sezonunun sonunda, açmanın tamamında İTÇ tabakalarına ulaşılmış, birçok duvarın ana hatları görünür hale gelmiştir [Harrison et al. 2017:541-542]. Çanak Çömlek (eskiden yeniye doğru): Amik H Evresi: Yalın basit mal [Braidwood-Braidwood 1960:şek.271/3; 5]; saklı astarlı mal; kırmızı-siyah açkılı mal; düzensiz fırça boyamalı mal; çizi ve baskı bezemeli mal; kaba mutfak malı gibi mal örnekleri az sayıda bulunmuştur. Düzensiz fırça bezemeli malda bezeme olarak muntazam olmayan dalgalı çizgiler; özensiz çizilmiş yuvarlaklar görülmektedir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.277]. Amik I Evresi (İTÇ IIIa): Kırmızı-siyah açkılı mal çanak çömlek tipleri arasında en çok kullanılan mal türüdür [Braidwood-Braidwood 1960:şek.398-399]. Bu malın Amik Ovası'ndaki en iyi örnekleri Tayinat'da bulunmuştur. Üzeri yiv ve çizi bezemeli çömlekler; kap altlıkları; meyvalık altlıkları gibi özenle bezenmiş kaplar ele geçmiştir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.306/1-4]. Mutfak malı; portakal renkli mal; yalın basit mal [Braidwood-Braidwood 1960:şek.314/1; 2; 5; 7;şek.315/2-4]; saklı astar bezemeli mal [Braidwood-Braidwood 1960:şek.318/1-3] örnekleri bulunmuştur. Amik J Evresi (İTÇ IIIb): Bu evre çanak çömleği Tell Tayinat'la tanınmıştır. İlk Tunç Çağı I-III (?) evre tabakalarında görülen portakal renkli mal bu evrede de devam etmektedir. Portakal renkli maldan çok az sayıda parça bulunmuştur. Basit mal; boyalı basit mal; tarak bezemeli maldan kap ve parçalar bulunmuştur. Troya IV. tabakada bulnan ve Tell Tayinat'a ithal yoluyla geldiği iddia edilen depas bu evrenin ticaret ilişkileri açısından önemli bulgusudur [Braidwood-Braidwood 1960:şek.349]. Yine bölgeler arasındaki ticaret ilişkilerini ortaya koyan bir başka parça ise gri açkılı şişe formudur. Kırmızı-siyah açkılı mal/Karaz malı sadece yemek kapları arasında bulunmaktadır. Mutfak kapları içinde yeni tipler ortaya çıkmıştır. Bu evrede boya bezemeli kapların sayısında artış gözlenir. Yalın basit maldan goblet tipi kaplar çok sevilmiştir. Beyaz üzerine siyah bezeme yapılmış havası vermek için siyah boya ile çizgiler çizilmiştir. 2005 sezonunda; Alan III olarak tanımlanan kesimde G4.72 hendeğinde yapılan kazılarda zengin İTÇ çanak çömleklerine ulaşılmıştır. Parselin güney tarafında sağlam bir büyük çömlek bulunmuştur. Burada bulunan çanak çömlekler; Amuk J dönemine; bu bölgedeki İTÇ sonuna tarihlenmektedir [Harrison et al. 2008:92]. 2006 yılı kazılarında Alan 2'de bir hendek içinde İTÇ'na tarihlenen çömlek parçaları ile tespit edilmiştir [Harrison et al. 2009:511]. 2008 kazılarında Alan I'de FP 8 ve 9 olarak adlandırılan iki mimari dönemde ortaya çıkarılan çanak çömlekler Amuq J karakteristiği gösteren Basit ve Boyalı Basit Malzemeler (Simple and Painted Simple Ware), Yıkanmış Bulaşık Malzemeler (Smeared Washed Wares) ve az miktarda Kıırlgan Turuncu Malzemeler'den (Brittle Orange Ware) oluşmaktadır [Harrison-Batiuk (Welton-Hinman) 2010:492-493]. 2010 yılı çalışmalarında Alan 1'de G4.55 açmasında Basit ve Boyalı Basit malzemeler, Sıvanmış Yıkanmış Kaplar ve az sayıda da Kırılgan Turuncu Kap örneklerini de içeren çömlek buluntuları Amuq J Evresi karakteristik özelliklerinin sergileyen Alan Evresi 8 ve 9 (FP 8 ve 9)'a tarihlendirilmiştir. G4.56 açmasında İTÇ ve Demir I çanak çömleğinin karışık halde bulunduğu birçok çukur ortaya çıkarılmıştır [Harrison et al. (L. Welton) 2012:175]. Kil: Tell Tayinat'ın; Amik I evresine tarihlenen yapı katlarında; Mezopotamya etkileri sezinlenen pişmiş toprak idol ve hayvan figürinleri vardır. Yarısı kopuk olan bir idolin burnu gaga şeklindedir. Başında tarak biçiminde bir süs yer almaktadır [Braidwood-Braidwood 1960:şek.323/3]. Üçgen biçimli bir figürin başında ise saç ve sakal betimlenmiştir. Gözler halka çıkıntılı olarak belirtilmiştir. J evresinde ilginç figürler bulunmaktadır. Bunlardan biri kurbağaya benzeyen bir hayvanın arkasında oturur durumda betimlenmiş ana tanrıça figürüdür. Bir diğeri ise yarım bir kafadır. Büyük uzun burunlu; iri kulaklı; şişkin gözlü bir tanrıyı göstermektedir. Ağzı; hafif kıvrık çizilerek yüze müstehzi bir ifade kazandırılmıştır. Sapan taşlarının hala bu evrede kullanılmaya devam etmesi de değişik bir fikir uyandırmaktadır. Kaba kum katkılı bir kilden yapılan ve maden dökümlerinde kullanılan bir kalıp elde edilmiştir. J evresinde bir adet andiron parçası ele geçmiştir. Bu nesne H ve I evrelerindeki tiplerden farklı bir tipi temsil etmektedir. Yontma Taş: Sileksden yapılma dilgi endüstrisi mevcuttur. Kenani tipinde yapılmış bu aletlerde orak-bıçakların varlığı yoğun tarımın göstergesidir. [Braidwood-Braidwood 1960:şek.325]. Düzeltileri kaba yapılmıştır. J evresinde de çakmaktaşı alet sayısı nedense azdır. Yapım tekniği olarak bir önceki evrenin yapım tekniği devam etmektedir. Yine Kenani kesitli dilgiden orak-bıçaklar mevcuttur. Sürtme Taş: İki kenarı asimetrik olan yassı balta I evresinde az sayıda ele geçen bu balta tipine iyi bir örnektir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.326/1]. J evresinde taş boncuklar ele geçmiştir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.354]. Kazı başkanı; özellikle J evresinde az buluntu ele geçtiğini bildirmektedir. Kemik/Boynuz: Kemik bız bulunmuştur. Maden: Amik I evresinde bakır/tunçtan minik kalemler; dikiş iğnesi ve yuvarlak başlı iğne bulunmuştur. Çift spiral başlı iğne bu bulguların içinde en farklı olanıdır. [Braidwood-Braidwood 1960:şek.324/6]. Buluntuların analizleri yapıldığı halde metal oranları verilmemektedir. J evresinde de bakırdan iğne; sap delikli balta; kama ele geçmiştir [Braidwood-Braidwood 1960:şek.351]. Sap dili üzerinde perçini de bulunan kama üçgen namluludur. Ahşap sapın; sap dilinin üzerinde bıraktığı iz görülmektedir. Yine bakırdan yapılmış sap delikli balta ise oldukça küçük boyutludur. Ensesinde küçük mahmuz çıkıntı yer almaktadır. İğnelerden biri; bazı özellikleri ile saç/topuz iğnesidir [Braidwood-Braidwood 1960:351/3]. Tell Tayinat'da J evresinde madencilik faaliyetlerinin yerleşmenin içinde olduğunu ispat eden bir bulgu ise kil kalıptır [Braidwood-Braidwood 1960:350]. Bu tek üstü açık kalıpta; dört yüzünde de kalıp çukurları oyulmuştur. Çiziminden keski veya kalem dökümlerinde kullanıldığı anlaşılmaktadır. Kalıbın yüzeyi kullanımdan dolayı biraz açkılanmıştır. Bu kalıbın varlığına karşılık; pota olabilecek kaplardan söz edilmemektedir. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Amik Ovası'nın sosyo politik konumu Akdeniz yöresi ile Doğu-Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Mezopotamya arasında bir köprü görevini görmesini sağlamıştır. Mezopotamya'nın Akdeniz'e açılan kapısıdır. Tell Tayinat; Antakya yöresinin Er Hanedan Dönemi'nden Ur III dönemine kadar olan zaman dilimini en azından fikir verebilecek buluntuları arkeoloji dünyasına kazandıran bir yerleşme yeridir. Amik Ovası'nın H evresi Mezopotamya Er Hanedan II-III A safhasına; I evresi Er Hanedan III A-Akad safhasına; J evresi ise Akad sonu-Ur III safhasına tekabül etmektedir [Yakar 1985a:357]. Höyük daha çok J evresi buluntuları ile tanınmaktadır. Mimari kalıntılarına göz attığımızda; halk yerleşimine ait kerpiç yapıların varlığı ile karşılaşılmıştır. Kazılan alanın küçük oluşu; yerleşme düzeni konusunda yorum yapamamıza yol açmaktadır. İTÇ II ve IIIa evresinde bol miktarda ele geçen kırmızı-siyah açkılı mal; İlk Tunç Çağı'nın son evresinde höyükte yok denecek kadar azalmaktadır. Portakal renkli malda İTÇ II. evrede çok kullanılırken son evrenin üst yapı katlarında yok olmaktadır. Bu kadar küçük alanlar kazılmasına rağmen küçük buluntular açısından ne kadar zengin olduğu anlaşılmaktadır. Mezopotamya'da birçok yerleşme ile kültür alışverişi dışında Gözlükule; Tilmen; Zincirli; Tepecik; Arslantepe gibi Anadolu kentleri ile de ilişki içinde olmuştur. Suriye tipi şişe dışında Batı ve Orta Anadolu tipinde bir depas'ın bu höyükte bulunuşu bu yoğun ticaretin bir başka delilidir [Watson 1971:77-81]. |
