|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Tilkitepe |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
1650 m |
|
Bölge:
|
Doğu Anadolu |
|
İl:
|
Van |
|
İlçe:
|
Merkez |
|
Köy:
|
Merkez |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İlk Orta |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Van il merkezinin 7 km güneybatısında; Van Kalesi'nin 4 km güneyinde; günümüzde kısmen havaalanı olarak kullanılan Şamramaltı Düzlüğü'ndedir. Van Gölü kıyısından yaklaşık 1 km uzaktadır. Günümüzde; Van Havaalanı'nın sınırları içerisindedir. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Havalanının eski yapıları tarafından kısmen tahrip edilen höyüğün 55 m çapında 6-7 m yüksekliğinde olduğu bildirilmektedir. Günümüz göl seviyesinden 9-10 m yükseklikte hafif oval biçimli küçük bir höyüktür. Buraya ilk gelenlerin; olasılıkla gölün hemen kenarında yerleşimlerini kurdukları tahmin edilmektedir. Olasılıkla bu yere yakın bir pınarın; yerleşiklerin su ihtiyacını karşıladığı sanılır. Günümüzde; çevresinde su kaynağı veya dere bulunmamaktadır. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Türkiye arkeolojisinde ilk kazılan höyüklerden biri olan Tilkitepe'nin kazı tarihçesinde; üç dönemin olduğu görülmektedir: 1899 yılında; Alman Lehmann-Haupt'un araştırma gezisi ile ilgili olarak; W. Belck yönetiminde; kuzey-güney doğrultusunda; 6-10x25 m ölçüsünde bir açma ile ilk dönem kazıları gerçekleşmiştir. Belck; bu açmada çok sayıda insan iskeleti bulması üzerine bir tümülüs kazdığı sonucuna varmıştır. Amerikalı E.B. Reilly tarafından gerçekleştirilen ikinci dönem kazısı ise 1937 yılında yapılmıştır. Höyüğün ortasına yakın bir yerde açılan açmada yerleşme yerinin ancak tabakalanması saptanabilmiştir. Bu kazıdan iki yıl sonra; C. Kınay başkanlığında; K. Lake ve S. Lake yönetiminde yapılan 1939 yılı kazısında ise; 4 tabaka saptanmıştır. Birçok araştırmacının ilgi alanı olan ve birkaç defa kazılan Tilkitepe Höyüğü; sonraları yörede Urartu Dönemi araştırmaları yapan A. Erzen'in dikkatini çekmiştir. Bu bilim adamı tarafından yapılan yüzey toplamalarında; özellikle Halaf Dönemi'ne ait yeni boyalı kap parçaları toplanmıştır. Tilkitepe'de yapılan kazılar; çok sınırlı bir bilgiyle bilim dünyasına sunulmuş; buna karşılık M. Korfmann bu araştırmalar ile ilgili birçok bilgiyi derleyerek ve buluntuları tekrar inceleyerek yerleşme yerinin anlaşılmasına; Anadolu arkeolojisindeki yerinin saptanmasına ön ayak olmuştur [Korfmann 1982]. |
| Tabakalanma: Reilly tarafından yapılan kazıda; üç tabaka saptanmıştır [Reilly 1940:145-178]. Korfmann ise romen rakamları ile sunulan bu tabakalara 0 rakamı ile bir dördüncü tabaka ilave etmek eğilimindedir. Üçüncü dönem kazılarında da dört tabaka saptanmıştır. Reilly'nin tabakalanması K ve S. Lake'in tabakalanması I. tabaka: İTÇ ( 0-1.5 m) I. tabaka: İTÇ (0-2 m) II. tabaka: Kalkolitik Çağ (1.5-6 m) II.tabaka: Bakır Çağı (?) (2-4 m) III.tabaka: Kalkolitik Çağ (6-8 m) III.tabaka: Kalkolitik Çağ (4-6 m) Ana toprak IV.tabaka: Kalkolitik Çağ (6-7.5 m) Korfmann ise; Halaf Dönemi'ne tarihlediği III. tabakadan sonra gelen II. tabakayı Son Obeid Dönemi'ne; I. tabakayı MÖ 4. bin yılın sonuna-3. binyılın başına; 0 tabakasını ise MÖ 2. ve 1. binyılına koymaktadır [Korfmann 1982:220]. Kumdan ibaret olan ana toprağa yaklaşık olarak 8.5 m'de inilmiştir. I. tabaka ile II. tabakayı ayıran boş bir toprağın varlığı kabul edilmektedir. |
| Buluntular: Mimari: Kazı yapılan yıllarda kazı tekniklerinin gelişmemiş olması ve dikkatsiz gözlemler sonucu; mimari kalıntılar tam saptanamamışsa da; üstteki I. tabakada yuvarlak biçimli yapıların varlığı anlaşılmıştır. Yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılmıştır. Taş su basman veya temel yoktur. Çanak Çömlek: En alttaki III. tabakada; Halaf Dönemi boyalı ve yalın malları bulunmuştur. Aynı bölgedeki Aras Vadisi'nde de görülen bu mal; Halaf Kültürü'nün Türkiye topraklarındaki en kuzeydoğu yayılım sınırını işaret etmektedir. Yüzeyden 6-7.5 m derinlikteki tabakada ortaya çıkan bu boyalılar; Banahilk yerleşmesinde görülen Halaf Boyalıları'nı anımsatmaktadır. Kase; şişkin gövdeli dışa dönük ağızlı çömlek; boyunlu çömlek; keskin omurgalı çömlek gibi biçimler vardır. Bezeme olarak da boğa başları; şevron; bant; dalgalı hatlar; birbirini kesen çizgiler (ağ motifi) gibi motifler vardır [Korfmann 1982:43-44]. Kahverenginden devetüyüne kadar değişken renkli hamurlu; açkılı yalın mallar da mevcuttur. II. tabakada ise el yapımı; devetüyünden kahverengiye değişen renkte kum katkılı hamurlu; az pişirilmiş; devetüyünden griye dönüşen yüzey renkli maldan parçalar çoğunluktadır. Bir parçanın ağzında çizi bezeme vardır. I. tabakada; kalın dalgalı bant bezemeli ve saman katkılı mal türünün hakim olduğu bildirilmektedir. Bu mal Tilkitepe'ye has olduğu için Korfmann tarafından "Tilkitepe Malı" olarak adlandırılmıştır. Bu mal ile beraber veya biraz daha üstte Transkafkasya malı ya da Karaz malı olarak adlandırılan siyah açkılı mal türü ortaya çıkmaktadır. Bu bulgulardan dolayı bu tabaka; Son Kalkolitik Çağ'dan İlk Tunç Çağı 1 evresine geçişi göstermektedir. Kil: Özellikle II. tabakada çanak kırıklarından yapılmış tezgah ağırlıkları bulunmaktadır. Yontma Taş: Tilkitepe'nin en alt evrelerinden itibaren obsidiyenin bu endüstride kullanılan belli başlı hammadde olduğu anlaşılmıştır. Yöre; obsidiyen açısından çok zengindir. Nemrut ve Süphan Dağları'nda; büyük boyutlarda obsidiyen yatakları mevcuttur. Genelde dilgi endüstrisi hakimdir. Tek vurma düzlemli dilgi çekirdekleri vardır. Sürtme Taş: III. evreye ait üzeri oyuk bezemeli taş buluntular; Tilkitepe'nin en ilginç taş buluntu grubunu teşkil etmektedir. Küçük; açkılı yassı taş baltalar ele geçmiştir. Kemik/Boynuz: III. tabakada; Doğu Anadolu'daki İlk Tunç Çağı yerleşmelerine özgü bir buluntu olan kemik çekiçler bulunmuştur [Korfmann 1982:lev.16]. Ayrıca işlevi tam anlaşılamayan; olasılıkla kazıma işlerinde kullanıldığı sanılan; kaşık biçimli kemik nesneler ele geçmiştir. Alt tabakalarda; kemik bızların sayısında artış vardır. İnsan Kalıntıları: Çoğu II. evreden ele geçen ve sayıca oldukça çok olan gömütlerin birçoğu toprak mezardır. Bunun bir hastalık ya da zelzele; yangın gibi doğal bir afet sonucunda olduğu söylenmektedir. Ayrıca gene yerleşme içinde; ölü hediyeli ve ölünün üstüne aşı boyası serpiştirilmiş tekli mezarlar da vardır. II. tabakada iki çocuk ölüsünün küçük bir küpe gömüldüğü saptanmıştır.Tüm ölüler hocker biçiminde gömülmüşlerdir [Özgüç 1948b:5]. Tilkitepe'nin insan iskeletleri önce Ş.A. Kansu ve M. Ünsal; daha sonra da T. Özgüç tarafından incelenip yayınlanmıştır. Kalkolitik Çağ'a ait olup incelenen 12 iskeletten kadınların mezosefal; erkeklerin ise dolikosefal biçimli kafataslı olduğu bildirilmektedir [Kansu-Ünsal 1952:394]. Bacak ve kol kemikleri kalın olan; 40-50 yaşlarında öldükleri sanılan bu yerleşiklerin; Akdeniz Irkı'ndan oldukları saptanmıştır. Mezarlarının; ölü hediyeli olup olmadığı belirgin değildir. Bazılarının yanında kap; bazılarının yanında bilezik parçaları bulunmuştur. M. Özbek bu konudaki çalışmalarını; Korfmann'ın Tilkitepe yayınındaki bir ekte toplamıştır. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Doğu Anadolu Bölgesi'nin İlk Kalkolitik Çağ bulgularını da barındıran Tilkitepe; bu yöre için somut bilgiler üretmemize yol açan önemli yerleşme yerlerinden birisidir. Özellikle Halaf Dönemi yerleşme yerleri arasında; en kuzeyde; bir tür ticaret kolonisi olduğu yorumu getirilmektedir. 14C tarihlemesi olmayan Tilkitepe'nin II. tabakası MÖ 4. bin yıla konmaktadır. I. tabakanın tarihlenmesi de tartışmalıdır. Yakar gibi bazı bilim adamları; yuvarlak yapıları ile bu tabakanın; İTÇ 1 evresine tarihlenmesini daha doğru bulmaktadır [Yakar 1985:301]. İleride Tilkitepe'de yapılacak kazılar; Son Kalkolitik Çağ'dan İTÇ'na geçiş ile beraber Karaz Kültürü'nün ortaya çıkışını da aydınlatacaktır. Gerek kazılar; gerek çeşitli yüzey toplamalarından elde edilen buluntular; İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı Laboratuvarı; British Museum; Van Müzesi; Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi; Peabody Museum gibi çeşitli müzelere dağılmış olarak muhafaza edilmektedir. |
