|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Müslümantepe |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
480 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Diyarbakır |
|
İlçe:
|
Bismil |
|
Köy:
|
Şahintepe |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
|
|
|
|
  |
|
| Yeri: Diyarbakır ili; Bismil İlçesi'ne bağlı Şahintepe (Till Şahn) Köyü'nün kuzeybatı kenarında yer alır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Höyük; Dicle Nehri'nin güney kıyısında; güneyden gelerek vadi tabanının içine doğru uzayan bir yarımada görünümündeki doğal kayalık üzerindedeir. Batı ve kuzey yönlerinden Dicle Nehri; doğudan ise; güneyden gelerek höyüğün eteklerini geçtikten sonra Dicle'ye dökülen Çoramezri Deresi ile sınırlanmıştır. Tepenin güneydoğu yamacından itibaren köy yerleşimi başlamaktadır. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Müslümantepe; Yukarı Dicle vadisi yüzey araştırmaları sırasında ilk kez G. Algaze ve ekibi tarafından ziyaret edilmiştir. 1999 yılında; Kırıkkale Üniversitesi; Fen Fakültesi Tarih Bölümü'nden E. Ay ve ekibi tarafından yüzey araştırması yapılmıştır. 2000 yılında; ODTÜ TAÇDAM'ın desteğiyle; E. Ay başkanığındaki bir ekip kazı çalışmalarına başlamıştır. 2005 yılında kazı Kültür Varlıkları ve Müzeler Müdürlüğü'ne geçmiştir. Kazı çalışmaları Müslümantepe, Hıristiyantepe ve mezarlık alanı olarak üç alanda sürdürülmektedir [Ay et al. 2013:273]. S, T, U, V, Y kodlu açmalar Müslümantepe; DD, EE, FF, GG, HH, JJ, KK, LL, MM, NN, OO, PP açmaları Hıristiyantepe; C, D, E, F, G ise mezarlık alandadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Höyüğün tepesinde; en yüksek noktadan kuzeye doğru bir basamaklı merdiven açmada çalışılmış; bu açmanın yüzey toprağının hemen altında çok sayıda Ortaçağ mezarıyla karşılaşılmıştır. Aynı alanda bulunan İslami Dönem mezarları da I. tabakaya ait taş temelin ve blokajın içine açılmış; bu tabakada çok sayıda Yeni Assur Dönemi çanak çömlekleri bulunmuştur. Höyüğün kuzeybatı eteklerinde ise hemen yüzeyden itibaren mimari kalıntılarla karşılaşılmıştır [Ay 2002a:492-493]. Günümüze kadar korunmuş höyük konisi dışında yerleşme 20 hektarlık bir alana yayılmaktadır. Ancak toprak çekme ve taşkınlar nedeniyle höyüğün kuzey kesimi tamamen tahrip olmuştur. Höyük konisinin yaklaşık 60 m kuzeyinde Dicle kenarındaki tarlada yapılan sondaj çalışmaları yaklaşık 2 m kalınlığında bir kültür dolgusu vermiştir. Çevre tarlalarda tarım faaliyetleri sırasında bulunan insan kalıntıları, MÖ 2. binyıl ve Geç DÇ Müslümantepe mezarlığının geniş bir alana yayıldığını göstermektedir. Geç DÇ ve sonrası tabakalarının günümüz köy yerleşmesinin altında olduğu düşünülmektedir. Temel kazıları ve sondaj çalışmaları da bu düşünceyi desteklemektedir [Ay et al. 2013:274]. Höyüğün stratigrafik gelişimini anlamak için 2005 yılında Hıristiyantepe'de, höyüğün kuzeybatı köşesinde bir merdiven açma açılmıştır. DD 11 açmasında Obeid Dönemi seramik bulunmuştur [Ay et al. 2013:277-8]. |
| Buluntular: Mimari: Höyüğün tepe kısmında; geç dönem mezarlarının altında; çamur harcıyla sertleştirilmiş bir açık alan ve bu alandan girilen blokaj zeminli taş temelli bir yapı bulunmuştur. Doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bu mekana giriş batı duvarının kuzey ucundan sağlanmaktadır. Girişin tam karşısında; kuzey duvarına yaslanmış şekilde bir fırın bulunmuştur. Tepenin batı eteğinde yapılan çalışmalarda; doğu-batı ekseninde uzanan 1.50 m kalınlığında bir kerpiç duvar ortaya çıkarılmıştır. Bu duvar; güneye doğru yelpaze gibi uzanan beş ince duvarla güçlendirilmiştir. Düzgün bir duvar örgüsünden yoksun olan bu ince duvarlar; tavanı taşımaktan çok; üstü açık bir alanı bölerek küçük mekanlar oluşturacak paravanlar şeklinde düzenlenmiştir. Bu alanda bir fırın ve tabanının oluşturulmasında ısı yalıtımlı özel bir tür kil kullanılmış ve sıkıştırılarak sıvanmış bir çukur bulunmuştur. Bu ocak ve çukurun çevresinde ele geçen maden cürufları ve taştan pota parçalarına dayanılarak; mekanın bir tür haddehane olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Bu mekanların doğusunda; çakıl döşemeli bir sokak bulunmuştur. Döşemede çakılın yanında çanak çömlek parçaları ve hayvan kemikleri de kullanılmıştır. Yerleşmenin güney kesiminde; doğu-batı yonünde uzanan; biri oval diğeri dikdörtgen biçimli iki mekan ortaya çıkarılmıştır. Mekanların duvarları taban seviyesinden itibaren kerpiçle örülmüştür. Oval mekan yaklaşık 1 m çapındadır ve tabanında bulunan siyah renkli kil kalıntısına dayanılarak bir zımparalama tezgahı olabileceği önerilmektedir. Dikdörtgen mekanda ise in situ bir küp dibi ile dağınık bir diğer kübün parçaları ele geçmiştir. Söz konusu mekanların güneyinde de; içinde bol miktarda kül olan bir çöp çukuru vardır [Ay 2002a:492-495]. Hıristiyantepe kazı alanındaki JJ, KK 18-19 açmalarındaki Kalkolitik tabakası İTÇ yapıları tarafından tahrip edilmiştir. Mezarlık alanda 2005 yılında yapılan çalışmalarda C 79, E/F 85-87 açmalarında duvarlar açığa çıkartılmıştır. Toplama dere taşından çift sıra temelleri izlenebilmektedir. Bu yapıyı MÖ 3. binyıla tarihlendirilen bir sanduka mezar kesmektedir. E/F 84-85 açmalarında dörtgen planlı bir mekan ve bu mekanın ortasında bir ocak yapısı açığa çıkartılmıştır. Hemen kuzeyinde bir avlu veya sokak olabilecek çakıl döşeli bir alan bulunmaktadır [Ay et al. 2013:278]. Mezarlık alanında 2006-2007 çalışmalarında E82 açmasında kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu, 4 sıra taş temelli, ızgara planlı bir yapı açığa çıkartılmıştır. F80-81 açmalarında ızgara planlı pise duvarlı bir yapı açığa çıkartılmıştır. Bu yapı G80-81 açmasına devam etmektedir ve E 82 açmasındaki ızgara planlı yapıyla aynı yöndedir [Ay et al. 2013:278-9]. Çanak Çömlek: Höyüğün güneyinde; olasılıkla gömü hediyesi olarak bırakılmış sağlam bir metalik çömlekçik ele geçmiştir. İçe eğik; kapalı dışbükey duruşlu ve dikey; dışa çekik basit ağız kenarlı; dar ağızlı ve kısa boyunludur. Kalın cidarlı; oval gövdeli ve yuvarlak dipli bu çömlekçiğin benzerleri Girnavaz'ın Erhanedanlar Devri'ne tarihlenen tabakalarında da bulunmuştur [Ay 2002a:496]. E 87 açmasında bir duvar içinde in situ olarak Geç Kalkolitik-İTÇ karakterli emzikli bir çömlek bulunmuştur. Mezar hediyesi olarak kırmızı perdahlı Geç Uruk ayaklı kaseleri bulunmuştur [Ay et al. 2013:278-9]. Sürtme Taş: Öğütme taşları ve taştan maden ergitme potası parçaları saptanmıştır. Kil: Yerleşmenin eteklerindeki mekanlarda dokuma tezgahı ağırlıkları; ağırşak ve kirmen başları ele geçmiştir. Birbirine simetrik duran pişmiş topraktan 2 kalem bulunmuştur. Kaideleri sağlam ancak uçları kırıktır. Uçları hilal (sin/ay tanrısı sembolü) şeklinde uzanıyor gibi görünmektedir [Ay et al. 2013:279]. Maden: Maden cürufu; bronz yassı çubuk ve dikiş iğneleri bulunmuştur. Diğer: Ele geçen metalik çömlekçiğin içinde yeşil kuvarstan yontulmuş; biri koç diğeri kurt/tilki(?) figürinleri bulunmuştur. 2008 yılı kazılarında Geç Uruk- Jemdet Nasr stilinde geometrik desenli silindir mühürler bulunmuştur [Ay et al. 2013:278-9]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Kalkolitik Çağ'dan Roma Dönemi'ne kadar yerleşim gördüğü önerilen Müslümantepe'nin; Yukarı Dicle kültür bölgesinin Assur İmparatorluk Çağı ile Erhanedanlar Çağı ve Geç Uruk Çağı kültürlerinin aydınlatılmasında önemli bir rol oynayacağı düşünülmektedir [Ay 2002b:415]. 2007 yılında gerçekleşen sel Çoramezri yatağında bir pınarın oluşmasına neden oldu ve mezarlık alanın MÖ 4. binyıl yerleşmesinin neden burada kurulduğu daha net anlaşıldı [Ay et al. 2013:274]. |
