|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Ziyaret Tepe |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
500 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Diyarbakır |
|
İlçe:
|
Bismil |
|
Köy:
|
Tepe |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
|
|
|
|
  |
|
| Yeri: Diyarbakır ili; Bismil İlçesi'nin güneydoğusunda; Tepe kasabasının hemen doğusunda; Dicle ve Batman nehirlerinin birleşme noktasının 20 km batısında yer alır. Dicle'nin güney kıyısında bulunan höyük; Ilısu Barajı yapılınca; baraj gölünün hemen kenarında kalacaktır ve su seviyesinin yükselmesiyle kısmen etkilenebileceği bildirilmektedir [Matney 1998:7]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Yerleşme; Dicle'nin taşkın ovasının kuzeyinde ve güneyinde bulunan geniş ve alçak teraslar üzerindeki büyük höyüklerden biridir. Bu verimli arazide bulunan höyük aynı zamanda Dicle üzerinden doğu-batı trafiğinin kontrol edilebileceği stratejik bir noktada yer almaktadır. Hemen kuzeyinden modern bir yol geçmektedir. Yerleşme; kuzey kesiminde bulunan bir höyük (akropol) ve höyüğün üç yanında uzanan 29 hektarlık bir aşağı şehirden oluşmaktadır. Höyük ise 3 hektarlık bir alanı kaplar ve ova seviyesinden yüksekliği 22 m'dir [Matney 1998:8]. Akropolün bulunduğu yüksek höyüğün güneydoğu kesiminde modern bir mezarlık ve defineci çukurları bulunduğu; höyükten köylüler tarafından taş alındığı ve höyüğün güneyinin yol yapımı için kesildiği bildirilmektedir [Matney 1998:15; Matney-Somers 1999:203; 208]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: İlk kez 1980 yılında Kessler tarafından bulunan höyük; 1989 yılında G. Algaze başkanlığında Ilısu baraj alanında gerçekleştirilen yüzey araştırmasında da ziyaret edilmiştir. 1997 yılından itibaren ise T. Matney başkanlığında G. Algaze'nin de katıldığı bir ekip; yerleşmede tepe; aşağı şehir ve yamaçlar olmak üzere üç farklı alanda sistematik yüzey araştırması başlatmıştır. 1998 yılında ise yerleşmenin dört ayrı alanı manyetik yöntemlerle taranmıştır. 2001 yılında kazılara başlanmıştır. 2002 yılı çalışmalarında İTÇ'ye tarihlenen uzun bir tabaka silsilesi tespit edilmiş fakat iyi korunmuş mimariye rastlanmamıştır. Bu nedenle höyükteki İTÇ yerleşmesi; metalik mallara ait çanak çömlek parçaları ve bir sırlı sabuntaşı silindirik mühürle temsil edilmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Ziyaret Tepe'nin en yoğun yerleşildiği dönemin Orta ve Yeni Assur Çağı olduğu; tepenin bu dönemde akropolü ve aşağı şehri olan önemli bir garnizon kenti olduğu anlaşılmaktadır. Henüz kazı yapılmamış olmasına rağmen sistematik yüzey araştırmasında toplanan çanak çömleğe göre Ziyaret Tepe'nin yerleşim gördüğü dönemler 2002 yılına kadar şu şekilde sıralanmıştır: Son Neolitik/İlk Kalkolitik Çağ (yaklaşık MÖ 6000 Ğ 5000) Orta Tunç Çağı (yaklaşık MÖ 2000 Ğ 1600) Son Tunç Çağı (yaklaşık MÖ 1300 Ğ 1200/1100) Erken Demir Çağı (yaklaşık MÖ 1200/1100 Ğ 900) Geç Demir Çağı (yaklaşık MÖ 900 Ğ 600) Geç Roma Dönemi Sasani/Erken İslam Dönemi [Matney 1998:11-14]. Yine yüzey buluntularından; höyükte Demir Çağından sonra yerleşilmediği; kuzey ve batı yamaçlarda yoğun OTÇ malzemesinin yanısıra Son Neolitik/İlk Kalkolitik Çağ malzemesi bulunduğu; güney yamaçta ise bu erken çağa ait buluntulara rastlanmadığı bildirilmektedir. Aşağı şehirde de Son Neolitik/İlk Kalkolitik Çağ temsil edilmemektedir [Matney 1998:15-17]. Son Kalkolitik ve İlk Tunç Çağlarına tarihlenebilecek herhangi bir buluntuya rastlanmamıştır. Tabakalanma hakkındaki düşünceler 2002 yılında yapılan kazılarla değişmiştir. Önceki raporlarda; 1997 yılındaki yüzey araştırmasında ele geçen kaba; el yapımı çanak çömleğe dayanarak yerleşmenin en erken dönemi Son Neolitik ya da İlk Kalkolitik'e tarihlendirilmiştir. Ancak basamaklı açmadaki E Açmasında devam eden çalışmalar; 2002 yılında burada ele geçen ve MÖ 3. binyıl tabakalarında yer alan el yapımı çanak çömlek yüzey araştırmasında bulunan malzemenin yanlış değerlendirilmiş olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgulara dayanarak yerleşmenin tabakalanması ile ilgili yeni görüş; MÖ 3. binyıldan Geç Assur Dönemine kadar kesintisiz yerleşim gördüğüdür [Matney 2004:163-164]. |
| Buluntular: Çanak Çömlek: 1997 yılında yapılan yüzey araştırmasında ele geçen malzemenin bir kısmı önce Son Neolitik/İlk Kalkolitik Çağ'a tarihlendirilmiş; 2002 yılında E Açmasında devam eden kazılarda bu malzemenin benzerine İTÇ tabakalarında rastlanınca tarihlendirme değiştirilmiştir. Başta oldukça az sayıda ele geçen bu malzemenin el yapımı kaba saman-katkılı mala ait parçalar olduğu bildirilmektedir. Bazı parçalarda taşçık katkı da görülür. Kötü pişmeden ötürü öz koyu gridir. Yüzey renkleri genelde kahverengi tonlarıdır; bazı portakal renkli örnekler de mevcuttur. Yüzey yatay olarak açkılanmıştır; bir parçada üçgen motifli baskı bezeme görülür [Matney 1998:11; fig 4:4]. Tercih edilen formlar basit dudaklı yayvan kaseler ve içe dönük dudaklı daha kapalı formlardır. İyi pekişmiş temiz gri hamurlu koyu kahverengi boyalı yerel Halaf malına ait tek bir parça ele geçmiştir [Matney 1998:11]. 2004 yılında E Açmasındaki çalışmalarda OTÇ yapısı "Parlak Yanmış Yapı"nın altında çakıl döşeli tabanlar ve kerpiç bir duvar ile bağlantılı yüzeyler bulunmuştur. Bu tabakalarda bulunan en karakteristik çanak çömlek; Yukarı Dicle'de yaygın olan ve kuzeydoğu Suriye'de de birkaç yerleşmeden bilinen koyu renk kenarlı portakal rengi çanaklardır. Basamaklı açmanın aşağı kesimlerinin orta bölümünde (0B ve 0C alanları) kazılan birkaç çukurda değerli bir İTÇ çanak çömlek grubu bulunmuştur. 1 A Alanına erken yerleşim evreleri yaklaşık 5 m kalınlığındaki kerpiç duvarın temeliyle kesilmiştir. Bu duvarın savunma amaçlı olduğu düşünülmektedir. Duvarın içinde bulunan çanak çömlek İTÇ'nin ilk evrelerine tarihlendirilmiştir. Bu duvarla kesilen küllü tabanda kırık çömlekler ve üç andiron vardır. İTÇ çanak çömleği arasında kaideli çanaklar ve perdah izi bezemenin yanı sıra birçok başka bezeme olan parçalar vardır. Ziyaret Tepe'nin tek dışa çekik ağılzı tek çanak parçası bu tabakalardan gelmektedir [Matney 2006:118-119]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: |
