|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Can Hasan 1 |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
1140 m |
|
Bölge:
|
İç Anadolu |
|
İl:
|
Karaman |
|
İlçe:
|
Merkez |
|
Köy:
|
Alaçatı |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Son Orta İlk |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Karaman İli'nin 12 km kadar kuzeydoğusunda; Alaçatı Köyü'nün kuzeybatısında; Can Hasan III'ün 750 m kadar güneydoğusunda yer alır. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Toroslar'ın en alt eteklerinden çok da uzak olmayan; geniş ve verimli bir ovada yer alan Can Hasan Köyü'nün hemen yakınındaki üç höyükten biridir. Kiepert'te Canasun; daha sonra ise Canason adıyla tanınan Can Hasan'ın I no'lu höyüğü 360x280x5 m boyutlarındadır [French 1962a:36]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Can Hasan; Karaman'ın kuzeydoğusundaki höyüklerden biri olarak K. Kökten'in yayınlarında geçmektedir. Daha sonra (1951-52 ve 1958) J. Mellaart; A. Hall ve D. French tarafından Konya Ovası yüzey araştırması sırasında ziyaret edilmiş; 1961-67 yıllarında ise D. French başkanlığında İngiliz Arkeoloji Enstitüsü tarafından kazılmıştır [French 1962b:27]. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Kazılar sonucu Can Hasan I höyüğünün sekiz tabakalı olduğu anlaşılmıştır. Buna göre; 1. tabaka Son Kalkolitik; iki evreli 2. tabakanın 2A evresi Orta Kalkolitik; 2B evresi ise İlk Kalkolitik'ten Orta Kalkolitik'e geçişe tarihlenir. 3. tabaka; Kalkolitik Çağ'ın en eski tabakasını (İlk Kalkolitik) oluşturur; 4-7. tabakalar ise Son Neolitik dönem tabakalarıdır. 1. tabakanın çok sayıda Demir Çağı çukuruyla tahrip olduğu ve yer yer Demir Çağı'ndan Roma ve Bizans Dönemi'ne kadar karışık malzeme içerdiği bildirilmektedir [French 1963:36-37; 1965a:27; 1967a:145; 148; Harmankaya et al. 1997:Can Hasan I]. |
| Buluntular: Mimari: Can Hasan'ın altı yapı evreli Son Kalkolitik dönem mimarisi; İlk Kalkolitik yerleşme mimarisinden ve yerleşme düzeninden farklılıklar gösterir. Yapıların yön; plan; duvar kalınlığı; tuğla boyutları önceki dönemden farklıdır. Duvarlar ince; kerpiçler küçüktür; taş temel ya da ahşap kullanımı yoktur. Yapılar kendi içinde süreklilik gösterir; hemen hepsinde yenilemeler; duvar eklemeleri saptanmıştır. Kimi zaman eski duvarların üstüne; kimi zaman ise hemen yanında; aynı doğrultuda yeni duvarların yapıldığı görülür. 1. tabaka yapıları; öncekilere oranla arazi üzerinde daha dağınık şekilde yer alırlar; belli bir düzen göstermezler; yapı aralarında avlular ve açık alanlar vardır. Açık alanlara; avlulara ocaklar; etrafı çevrili küçük alanlar ve petekler yapılmıştır. Yapıların iki katlı olduklarına dair izler yoktur; duvarlar genellikle beyaz kille sıvanmıştır [French 1964a:21; 1965a:28; 1965b:88]. Can Hasan 2A Orta Kalkolitik mimarisi sınırlı bir alanda kazılmıştır. Ortaya çıkarılan bir yapının duvarları yaklaşık 1 m yüksekliğe kadar korunagelmiştir; çamur sıvalıdır; ahşap dikmelerle desteklenmiştir; en az beş kez yenileme geçirmiştir. Yapı kalıntıları dışında yerleşme dolgusu içinde ele geçen hayvan kemikleri; aletler ve bitki kalıntılarından oluşan çöplükler; Orta Kalkolitik yerleşmesinin niteliğini kısmen açıklayabilmektedir. 2B tabakasının yangınla tahrip olup terkedilmiş evlerinden birinin kullanımı 2A'da da devam etmiştir. 2A ile 2B tabakaları yapı geleneği arasındaki en belirgin fark; 2A'daki taş temel kullanımıdır. Kerpiç boyutları ise 2B'de daha küçüktür [French 1963:34; 1964a:21; 1965a:29; 1967a:145; 1967b:169; 1968a:89; 1968b:45]. İlk Kalkolitik 2B tabakası mimarisi Son Kalkolitik'e oranla daha düzenlidir; taş temelsiz kerpiç duvarlar doğrudan toprak üzerine oturmaktadır. Yapılar aralarda boşluk bırakılmaksızın yanyana yapılmıştır. Yapım tekniğinde sağlamlaştırma ve destek amaçlı ahşap kullanımı ile payandalar tipiktir. Yapıların iki katlı olduğu; ikinci katın duvarlarının alt kattan daha ince olduğu saptanmıştır. Seki ve mekanlar arasında içten geçişi sağlayan kapı yerleri gibi yapı öğeleri mevcuttur. Tabanlar sıkıştırılmış kil tabanlardır; bir örnek çakıl döşelidir. Taban üzerinde; mekan dolgusu içinde ele geçen basit geometrik bezekli boyalı sıva parçalarının bulunuş pozisyonuna göre üst katlara ait olduğu saptanmıştır. Bir yapının (3 no'lu) bir odasında beyaz çamur sıva üzerinde gri ya da açık mavi ince bir badana katı saptanmıştır. Bir başkasında ise (9 no'lu) beyaz sıva üzerine kırmızı boya duvar ve tabanda kullanılmıştır. Bu tabakaya ait yapıların bir başkasında (7 no'lu) yapının güney duvarıyla payanda arasındaki bölmede 100 kadar koyun çene kemiği ve 30 kurbağa iskeleti bulunmuştur. 2B yangın geçirmiştir [French 1962a:36; 1962b:30-31; 1963:35; 1964a:21-22; 1965a:29; 1967a:145; 1968a:90]. Kalkolitik dönemin en eski tabakasını oluşturan 3. tabakaya ait iyi korunagelmiş bir yapı; 2B tabakasına ait bir yapının hemen altında ortaya çıkarılmıştır. Söz konusu 2B yapısının kısmen bu 3. tabaka yapısının duvarlarının üstünde yükseldiği saptanmıştır. 3. tabaka yapısı; büyük; dik köşeli ve payandalı bir yapıdır; duvar kalınlığı 80 cm'i bulur; tabanı ve kırmızı kilden duvar sıvası vardır [French 1966:120; 1967a:145; 1968a:90]. Çanak Çömlek: Son Kalkolitik çanak çömleklerinin tipik grubu kırmızı; kırmızı-kahve ve siyah açkılı mal grubudur. Tarazlı mallar; beyaz boya bezekliler; kırmızı ya da kahverengi boyalılar sayıca az olmakla birlikte diğer grupları oluşturur. Çok az sayıda kazı bezekli parçalar; yiv bezekliler de bulunmuştur. Biçimler omurgalı; dar ağızlı; kısa düz boyunlu çömleklerden; omurgalı açık ağızlı; düz kenarlı çanaklar; tabak ve yemek kaplarından oluşur. Yuvarlak kulpların üstleri sivri ya da boynuz biçimlidir [French 1963:30; 1964a:21; 1964b:126; 1965a:28]. 2A çanak çömleğinin boyalı mallar grubu krem ya da devetüyü zemin üzerine siyah ya da kahverengiyle yapılmış bezekler ile kırmızı rengin de eklendiği çok-renkli mallardan oluşur. Biçimler genellikle yuvarlak karınlı çömlekler ile basit sığ kaselerdir. Gri ya da devetüyü renkli açkılı mallar grubu ise çoğunlukla küçük kase yapımında görülür; bazıları kazı bezeklidir. Açık kahverengi ve devetüyü renkli yalın mallar en sık görülenlerdendir; çok az kaba yapım bulunmuştur. Az sayıda olmakla birlikte içi ve dışı kırmızı ya da pembe boya astarlı ve hafif açkılı tek renkli mallar da mevcuttur. İlginç olan Mersin ve Çukurova ithalleridir [French 1963:34; 1964a:21; 1965a:29; 1965b:90; 1966:116; 1967a:148]. 2B'ye ait az sayıda tümlenebilecek kap bulunmuştur. Bu tabakada da Mersin (XXIII-XX) ithalleri bulunmaktadır; egemen grup boyalı mallardır; içi beyazla doldurulmuş kazı bezekliler ile düz açkılı mallar diğer grupları oluşturur [French 1964a:22]. 3. tabakada az sayıda çanak çömlek bulunmuştur; yalın açkılı mallar boyalılara oranla daha yoğundur. Yalın mallar açık ya da orta koyulukta kahverenklidir; boyalılar ise ya kırmızı ya da kahverenkli ya da kalın beyaz astar üzerine açık kırmızı renklidir. Biçimler Son Neolitik biçimlerinin devamı; 2B'nin öncüleri niteliğindedir; kapanan ağızlı derin kaseler ve çömlekler; sığ; omurgalı dar ağızlı kaseler mevcuttur [French 1967b:173; 1968a:90; 1968b:48]. Kil: Son Kalkolitik tabakanın yapılarında ve avlularında ele geçen kil buluntular arasında bir ya da iki tutamaklı boynuzlu sacayakları; diskler; sapan taşları; halkalar; insan ve hayvan heykelcikleri yer alır [French 1964a:21; 1965a:28; 1965b:89; 1966:115]. 2A yerleşmesinde insan biçimli sacayağı parçaları; hayvan heykelcikleri; küçük bir heykelcik gövdesi; diskler; sapan taşları ve kaşıklar bulunmuştur. Sacayakları; kapaklar ve heykelciklerin çoğu pişmemiş kildendir [French 1965a:29; 1968a:89]. 2B tabakasında ele geçen kil ağırşak; tıpa; sapan taşları; hayvan heykelcikleri gibi buluntuların yanısıra yanmış yapılarının birinin (Ev 3) içinde çok sayıda kil heykelcik bulunmuştur. Farklı büyükükteki kadın heykelciklerin bazıları yassı ve görece şematiktir; ancak gözler; kulaklar; burun ve çene açıkça belirtilmiştir; düz ya da boyalıları mevcuttur. Bir başka grup çömelmiş ya da oturur şekilde betimlenmiştir; boyunları uzundur; çene dışında ayrıntılar gösterilmiştir; boyalıdırlar [French 1964a:22; 1968a:90]. İlk Kalkolitik'in başlarına tarihlenen 3. tabakada sınırlı sayıdaki kil buluntu arasında bir sacayağı ile insan ve hayvan heykelciklerine ait parçalar bulunmuştur [French 1968a:91]. Yontma Taş: Son Kalkolitik yerleşmede az sayıda olmakla birlikte obsidiyen yongalar; yongacıklar ve dilgiler ele geçmiştir [French 1963:30; 1965a:28]. 2A'da parçalar halinde dilgi ve yongalar bulunmuştur [French 1965a:29]; 2B çakmaktaşı ve obsidiyen aletlerinde özensiz bir işçilik izlenmektedir [French 1962a:37; 1963:35-36]. 3. tabakada obsidiyen dilgi ve yongalar bulunmuştur; düzeltili bir tanesinin delici olarak kullanıldığı düşünülmektedir [French 1966:120; 1967b:173]. Sürtme Taş: Son Kalkolitik yerleşmede bulunan havan; havan elleri; öğütme taşları; parlatıcılar ve taş kapların yanısıra ilginç bir buluntu; mermerden yapılmış bir heykelcik gövdesidir; özenle açkılanmıştır; bazı ayrıntılar kazıma çizgilerle gösterilmiştir [French 1964a:21; 1965a:28]. 2A tabakasının taş buluntuları arasında çeşitli renkte taşlardan kaplar; taş ve kabuk boncuklar; baltalar; mermer bilezikler ve ezgi ve öğütme taşları gibi buluntular yer alır [French 1964a:21; 1965a:29; 1966:116]. 2B yapılarının içinde öğütme taşları; havanlar ve havan elleri ile sığ çanaklar ve emzikli kaplar; mermer bilezikler ve tıpa gibi taş buluntular ele geçmiştir [French 1962b:32; 1963:35; 1968a:90]. 3. tabaka sürtme taş buluntuları havan elleri; öğütme taşları ve boncuklardan oluşur [French 1967b:173; 1968b:48]. Kemik/Boynuz: Son Kalkolitik yerleşmenin kemik buluntuları sayıca az olmakla birlikte spatula; kaşık; uç; balta kılıfları gibi çeşitli buluntuları içerir [French 1964a:21; 1965a:28]. 2A yerleşmesinde boynuzdan balta kılıfları; vurgaçlar ile bız; spatula; kemik kanca; palet; uç gibi kemik buluntular ele geçmiştir. Spatulalardan biri geometrik bezeklerle süslüdür [French 1963:34; 1965a:29; 1968a:89; 1968b:46]. 2B'de kemik uçlar; bızlar; kemer tokası ve bir tutamak parçasının yanısıra; bir yapıda taban üzerinde minik kemik boncuklardan oluşan bir kolye bulunmuştur [French 1962b:33; 1963:36; 1968a:90]. 3. tabaka kemikten uçlar ve kılıf/sap olarak kullanılan boynuzlar ile dişten bir uçluk bulunmuştur [French 1968a:91]. Maden: 2A'dan bir bakır parçası; toprakta saptanan bakır/tunç izleri maden kullanımına işaret etmektedir [French 1963:34; 1968a:89]. 2B tabakasına ait bakırdan bir topuz başı; bir iskeletin kolunda bulunan bakır (ya da tunç) bir bilezik ile bir bakır parçası maden buluntular oluşturur [French 1962a:37; 1964a:22; 1967b:173]. İnsan Kalıntıları: 2A'da bir çocuk iskeleti ve bir yetişkin ile bir çocuğa ait çukur mezar bulunmuştur [French 1968a:90]. 2B tabakasına ait bir evin (Ev 3) odasında yukarı kattan düşüklerle tahrip olmuş bir iskelet [French 1964a:22]; 3. tabakada ise 12 çocuk iskeleti ortaya çıkartılmıştır. Yanlarında tüm ya da parçalar halinde çanak çömlekler bulunmuştur [French 1968a:91]. Hayvan Kalıntıları: Son Kalkolitik tabakalarda hemen hepsinin evcil olduğu düşünülen koyun; keçi; sığır; domuz ve atın yanısıra geyik; kaplumbağa; kedi ve kemirici hayvanlara ait kemikler bulunmuştur [French 1964a:21; 1965a:28; 1965b:89]. 2A yerleşmesine ait hayvan kemikleri arasında koyun; keçi; sığır ve at türleri bulunmuştur; ortaya çıkarılan bir kafatasında gözlemlenen kimi özellikler; ineğin evcilleştirildiğini kanıtlamaktadır [French 1965a:29]. 2B hayvan kalıntıları arasında sığır; at; koyun; domuz ve tavşan bulunmaktadır [French 1963:36]. Bitki Kalıntıları: Son Kalkolitik yapıların dolguları içinde tahıl ve tohum kalıntıları bulunmuştur [French 1965a:28]. 2A'nın ortaya çıkarılan tek evinin dolgusunda tahıllar bulunmuştur [French 1968a:90]. 2B'ye ait bir yapıdan kömürleşmiş tahıl taneleri [French 1962b:33]; kömürleşmiş ahşap ve bitki kalıntıları toplanmıştır [French 1963:35]. Diğer: 2A tabakasında kabuktan yapılmış boncuklar [French 1964a:21] ile hammaddesi kesin olmamakla birlikte fildişinden yapıldığı düşünülen bir bilezik; ilginç küçük buluntulardan bazılarıdır [French 1967b:170]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Can Hasan Kalkolitik dönem yerleşmelerinin mutlak tarihlendirilmesi için alınmış 14C örnekleri İlk Kalkolitik için MÖ 5.500-5.000 (P-794 5.083±89; P-795 4.882±78; P-790 4.880±78; P-791 4.805±80; P-792 4.720±76; P-793 4.303±78); Orta Kalkolitik içinse MÖ 5.000-4250 (P-789 5.030±79) tarihlerini vermiştir. Son Kalkolitik için 14C tarihi olmamasına karşın; hafirlerince bu yerleşme MÖ 3.750-3.250 arasına konmaktadır [French 1965a:29]. |
