|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Çavi Tarlası |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
505 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Şanlıurfa |
|
İlçe:
|
Siverek |
|
Köy:
|
Nusaybin |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İlk |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Urfa İli; Siverek İlçesi; Nusaybin Köyü'nün 500 m kadar kuzeydoğusunda; Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce Kalemli'ye giden toprak yol üstünde; Hassek Höyük'ten 4.5 km kadar doğuda yer alırdı. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Su kaynağı tarlası anlamına gelen Çavi Tarlası höyük ve çevre toprakları besleyen çok sayıda su kaynağına sahip; bir terasın doğu yamacına kurulmuş; yaklaşık 140x120 m boyutlarında bir yerleşmedir. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Urfa İli'nin Siverek İlçesi'ne bağlı Hassek Höyük'teki kazı çalışmaları sırasında saptanmış [Behm-Blancke 1985:181] ve 1982 yılındaki sistemli yüzey toplaması sonrasında; 1983 ve 1984 yıllarında Urfa Müzesi Müdürü A. Mısır başkanlığında Münih Üniversitesi'nden A. von Wickede'nin yönetiminde kazılmıştır [von Wickede 1984:112]. |
| Tabakalanma: Tümü Halaf kültürüne tarihlenen 5 yapı katına sahiptir. Ana kaya üzerinde yer alan 5. ve hemen üstündeki 4. yapı katları sondajda ele geçmiştir. İkinci yapı katı ise iki evrelidir (2a; 2b). |
| Buluntular: Mimari: Ana toprak üstünde yer alan ve Çavi Tarlası'nın en alt yapı katı olan 5. yapı katı; yalnızca bir çukur ve bir yaşam düzlemiyle temsil edilmektedir. 4. katta ise erzak deposu olarak işlev gördüğü düşünülen küçük bir yuvarlak yapı dışında herhangi bir mimari bulguya rastlanmamıştır. 4. yapı katının üstünde yer alan ve aralarında herhangi bir kesintiye rastlanmayan üç yapı katının en eskisi olan 3. yapı katında; dörtgen planlı mekanlarıyla birlikte iki yuvarlak yapı (tolos) ve yarım daire biçiminde bir duvarı korunagelmiş bir başka yuvarlak yapı ortaya çıkarılmıştır. Tümünün temelleri bazalt ve çaytaşındandır; 2 ya da 3 taş sırasının yanyana konmasıyla oluşturulan temeller yaklaşık 60 cm genişliğindedir; dörtgen yapıların temel kalınlıkları ise 40 cm'i bulur. Bir yuvarlak yapıda (3 no'lu tolosun doğu duvarında) kerpiç kullanıldığı; bu kerpiçlerin yangın geçirdiği ve boyutlarının 28x17x8 cm boyutlarında olduğu saptanmıştır. 3. yapı katına ait ortaya çıkarılan iki adet tüme yakın yuvarlak yapının karşılıklı güneydoğu-kuzeybatı yönünde yerleştirilmiş ön odaları mevcuttur. Bunlardan 4 m çapındaki kuzeyde yer alanın ön odası üç küçük bölüme ayrılmıştır. Yapının yuvarlak bölümünde ise; doğu duvarına bitişik yaklaşık 1 m çapında iki ateş yeri ve bunun tam karşısında olasılıkla yapının girişine işaret eden bir çakıl döşeme bulunur. Dörtgen planlı bölümün yuvarlak mekana geçişi yoktur; dolayısıyla yapının girişi olamayacağı düşünülmektedir. Tabanlar küçük kireç parçalarıyla döşelidir. Dörtgen ön odaya sahip diğer tolos (13 no'lu); 3.6 m çapındadır; dörtgen odası ise 4.0x2.6 m boyutlarındadır. Bu mekanın kuzeydoğu köşesine; dışarıya; silo işlevi gören küçük yuvarlak bir yapı öğesi yerleştirilmiştir. Arada bir başka küçük oda daha yer alır. 3. yapı katı yangınla tahrip olmuştur. Tolosların dörtgen yapılarının çökmüş doğu duvarları; bu yangının nedeninin deprem olabileceğini düşündürmektedir. 3. yapı katının tahribinden sonra aynı yerde yerleşme devam etmiştir. 2. yapı katı iki evrelidir. Açılan alanın kuzeyinde dörtgen planlı bir yapıya ait duvarlar ortaya çıkarılmıştır (8 no'lu). Bu duvarların dörtgen planlı müstakil bir yapıya ait olabileceği gibi; yuvarlak kısmı tahrip olmuş bir tolos yapısının ön odasına da ait olabileceği düşünülmektedir. Yuvarlak yapısı; bunun içinde yer alan ocağı ve hemen güneyinde dörtgen bir ön odası bulunan yapının (12 no'lu) dışında oldukça tahrip olmuş şekilde ortaya çıkarılmış üç yuvarlak yapı ile iki dörtgen planlı yapı kalıntısı daha mevcuttur. Bu evrede bulunan çakıltaşı döşeli tabanlı ve yükseltilmiş kenarlı ocaklar; bir önceki evrenin tümüyle kerpiçten yapılmış ocaklarından farklıdır. Tabanı kireç parçacıklarıyla kaplıdır; doğu duvarının yakınında bir ateş yeri bulunur. 1. yapı katına ait kalıntılar oldukça tahrip olmuş durumda ele geçmiştir. Doğu yarısı korunagelmiş bir yuvarlak yapı (7 no'lu) yaklaşık 5 m çapındadır; bunun doğusunda iki yuvarlak yapı daha yer alır (9 ve 14 no'lu); en doğuda ise dörtgen yapısıyla birlikte 4.5 m çapında bir başka yapı daha mevcuttur (10 no'lu). Ateş yerleri; erzak yerleri; çanak ve ekmek pişirme gibi farklı işlevlerde kullanılan kubbeli ocaklar ortaya çıkarılan diğer yapısal öğeleri oluşturur [von Wickede 1985:191-193; von Wickede-Mısır 1986:104-105; von Wickede-Herbordt 1989:7-17]. Çanak Çömlek: Çavi Tarlası çanak çömleği iki ana gruba ayrılır: Boya bezekli Halaf malları ile saman katkılı mutfak malları. İlk grup; kırmızı ve siyah boya ile yapılmış bezeklilerdir; katkı; pişirime göre ince ve kaba olarak alt gruplara ayrılır. İkinci ana grup kaba; saman katkılı günlük kullanıma yönelik mutfak kaplarından oluşur. Siyah açkılılar az miktarda ele geçmiştir. Biçimlerde kaseler; kısa boyunlu ve boyunsuz çömlekler görülür. Bazı çömleklere kulp ve emzik uygulanmıştır. Boyalılar çizgi; zikzak; dalgalı hatlar; noktalar; daireler ve damalardan oluşan geometrik bezeklere sahiptir. Az sayıda olmakla birlikte sitilize ağaçlar ve boğa başlarına da rastlanır [von Wickede 1984:114; 118-122; von Wickede-Herbordt 1989:20-23]. Kil: Yaklaşık 20 adet pişmiş toprak heykelcik parçası; ağırşaklar kil buluntuları oluşturur. Heykelciklerin bazıları yatay çizgilerle boyalıdır. Boyun kısmındaki delikler; başların gövdeye sonradan takıldığını göstermektedir [von Wickede 1984:117]. Yontma Taş: Çavi Tarlası yontma taş aletleri çakmaktaşı ve obsidiyen hammaddeli dilgilerden oluşur; özelliklerine göre Amik C-E ile karşılaştırılır. Bölgede obsidiyenin bulunmayışı; bu malzemenin ithal yoluyla geldiğini göstermektedir. Sürtme Taş: Gerek kazı sırasında; gerekse yüzey toplamalarında çok sayıda öğütme; vurgu; mil taşları; çapalar; havan elleri; yassı baltalar ve ağ taşının yanısıra taş kap parçaları; damga mühürler ve amulet gibi sürtme taş buluntulara rastlanmıştır [von Wickede 1984:114-117; Behm-Blancke 1984:163-164; von Wickede-Herbordt 1989:19]. Kemik/Boynuz: Kemik aletler bulunmuştur. İnsan Kalıntıları: Yapı içlerinde ve dışlarında kimisi armağanlı; kimisi armağansız 15'den fazla mezara rastlanmış olmakla birlikte; ölü gömme geleneğinin yerleşme dışı olduğu düşünülmektedir. İskeletlerin çoğu tarla sürümü nedeniyle tahrip olmuş şekilde ele geçmiştir. Armağanlı mezarlardan birinde büyük taş balta; çakmaktaşı ve obsidiyen aletlerin mezar armağanı olarak bırakıldıkları saptanmıştır [von Wickede 1985:193; von Wickede-Mısır 1986:105; von Wickede-Herbordt 1989:17]. Hayvan Kalıntıları: İnek; domuz; koyun ve keçi gibi evcil hayvanlar; Çavi Tarlası'nın tarımın yanısıra bir hayvancılık merkezi olduğunu göstermektedir. Köpek kemikleri de bulunmuştur. Yabani hayvanların avlanmış olmalarına karşılık (toplam kemikler arasında %2 oranında); avın Çavi Tarlası yerleşenleri için önemli olmadığı belirtilmektedir [von Wickede-Mısır 1986:105; Schäffer-Boessneck 1989:51]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Hafirlerince İlk Halaf sonu ile Son Halaf başına konan Çavi Tarlası; Anadolu'nun Halaf kültürü mimarisini aydınlatması açısından önemli bir yerleşmedir. İçlerinde bulunan çanak çömlek ve sürtme taş buluntulara bağlı olarak silo olarak tanımlanan dörtgen odalı yuvarlak yapıları (tolos); çok sayıdaki çakmaktaşı çapalar ve evcilleştirilmiş hayvan kemikleriyle Çavi Tarlası; tarımcı ve hayvancı bir köy yerleşmesi görünümündedir. Yerleşme özellikleri açısından aynı bölgedeki çağdaşı Girikihaciyan ile; buluntular açısından ise Amik C ile karşılaştırılmakta ve MÖ 5. binin ilk yarısına tarihlenmektedir. |
