|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Dilkaya |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
1660 m |
|
Bölge:
|
Doğu Anadolu |
|
İl:
|
Van |
|
İlçe:
|
Edremit |
|
Köy:
|
Dilkaya |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
İTÇ II İTÇ III |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Van il merkezinin 24 km güneybatısında; Edremit Bucağı'na bağlı; Dilkaya Köyü'nün hemen batısındadır [Çilingiroğlu 1985:159]. Gevaş İlçesi'nin kuzeydoğusundaki höyüğe; ilçeyi il merkezine bağlayan karayolundan batıya doğru Dilkaya (Horkum) Köyü sapağına dönülerek gidilmektedir [Bak. Çilingiroğlu 1986:plan1'deki harita]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Van Gölü hemen kıyısında; Hoşap Suyu'nun Van Gölü'ne döküldüğü yerde; günümüzde çayın kuzey yakasında; doğal bir kumul yükselti üzerinde bulunmaktadır [Çilingiroğlu-Derin 1992:res.1'deki topografik plan]. Höyük zaman zaman yükselen göl suları ve çevre köylülerce büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Kültür toprağının kalınlığı 7 m civarında olduğu yüzeyden 7 m derinde kum olan ana toprağa varılmasından anlaşılmıştır [Çilingiroğlu 1990:247]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: 1983 yılında gerçekleştirilen ayrıntılı yüzey araştırmasından bir yıl sonra 1984 yılında başlayan kazı; Van Araştırmaları Projesi çerçevesinde A. Çilingiroğlu yönteminde 1991 yılına kadar yedi mevsim devam etmiştir. Bu höyüğün kazı yeri olarak seçilmesinde hem MÖ 3. bin yıl bulguları hem de Urartu Dönemi çanak çömlek parçalarının yüzeyde bulunması rol oynamıştır. Çilingiroğlu; yörede çoğunlukla o güne kadar kale yerleşmeleri kazılan Urartu Dönemi'ne ait bir sivil yerleşmeyi açmayı düşünmüştür. Höyüğe komşu; çağdaş köylerin yapı temellerinde kullandıkları taşları edinmek için höyüğü tercih etmeleri yüzünden tahribatın inanılmaz boyutta olduğu; kazılar sonucunda anlaşılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Yerleşme yerinin; MÖ 3. binyıldan Ortaçağ'a kadar sürekli olmayan yerleşim gördüğü saptanmıştır. Eskiden yeniye doğru tabakalar bu şekilde sıralanmaktadır [Çilingiroğlu 1993:res.11'deki tablo]. Va ve Vb tabakası: İlk Tunç Çağı II. evre (kazı başkanı bu dönemi Erken Transkafkasya II dönemi olarak isimlendirmekte ve MÖ 2600-2300 yılları arasına tarihlenmektedir) IV. tabaka: İlk Tunç Çağı III. evre-Orta Tunç Çağı başı (MÖ 2300-1750) III. tabaka: Erken Demir Çağı (Urartu Beylikler Dönemi) (MÖ 1100-800) II. tabaka: Orta Demir Çağı (Urartu Krallık Dönemi) (MÖ 800-600) I. tabaka: Ortaçağ Höyüğün 200 m kuzeyindeki kumsalda; Dilkaya'yı Erken-Orta Demir Çağ ve Ortaçağ'da yurt yeri olarak seçenlere ait mezarlık bulunmuştur [Çilingiroğlu 1986:153]. İTÇ çanak çömleklerinin bu mezarlık alanında da olduğu belirtilmektedir. |
| Buluntular: Mimari: Höyüğün topografik karelenmesine göre N5; M5; M6; M7; N7; L6 adı verilen karelerdeki açmalarda İlk Tunç Çağı II ve III evresine ait mimari kalıntılar ele geçmiştir. İTÇ II yerleşmesinde iki yapı katı saptanmıştır. Hafir; yayınladığı ön raporlarda alt evrede yuvarlak; üst evrede ise dörtgen yapıların olduğunu belirmekteyse de [Çilingiroğlu 1988:230]; 1991 çalışmalarına ait kapanış raporunda; bu evre ayırımından pek bahsetmemektedir. Buna karşılık dikdörtgen; kare ve yuvarlak planlı evlerin en erken evrede N5 açmasında olduğunu söylemektedir [Çilingiroğlu 1993:471]. Bu yapılar birçok tadilat evresine sahiptir. Aralarında avluların görüldüğü; birbirine bitişik mekanlardan oluşan yapı düzeni vardır. Evlere güneyden üstü açık avlu kısmından girilmektedir. Yapılar; altta 30-50 cm yüksekliğinde taş temel üzerine kerpiçten inşa edilmiştir. Günümüz Doğu Anadolu geleneklerine uygun düz damlı olduğu ileri sürülmektedir. Toprak tabanlara hasır serildiği anlaşılmaktadır. Mekanlarda dörtgen biçimli ve at nalı ocakların olduğu belirtilmekteyse de seyyar ocakların ve fırınların varlığından pek söz edilmemektedir [Çilingiroğlu 1986:153]. Avlularda çöp; kar (?) ve tahıl depolama çukurları yer almaktadır. M5 açmasında da yine İTÇ II evresine ait uzun dikdörtgen evler bulunmuştur [Çilingiroğlu 1993:res2'deki plan]. Evler kuzey-güney yönünde yapılmıştır. Aynı teknikte inşa edilmiştir. İçlerinde farklı olarak kısa taraflarda sekiler vardır. Ocaklar doğu duvarı boyunca sıralanmıştır. Höyüğün kuzeyinde taş temelli kerpiç sur bulunmuştur. İTÇ III evresi yapı kalıntıları çok bozuk bir şekilde ele geçmiştir. Çanak Çömlek: Dilkaya'nın İTÇ çanak çömlek endüstrisi ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir [Kozbe 1990:533-554]. Bu çalışma sonucunda Çilingiroğlu ve Kozbe tarafından Erken Transkafkasya; Erzurum ve Elazığ yöresi kazılarında ise Karaz olarak adlandırılan çanak çömlek endüstrisinin Dilkaya'daki örnekleri belirlenmiştir. Burada üretilen kapların tümü el yapımıdır. Fazla arıtılmayan kilin içine kum; taşcık ve mika katılarak hamurları hazırlanmıştır. Bitkisel katkı çok az örnekde görülmektedir [Kozbe 1990:537]. Analiz yapılan örneklerin %98'i astarlıdır. Bu astar çoğunlukla ince sürülmüştür. Astarın hamurdan farklı kilden yapıldığı izlenmektedir. Yüzey rengi siyah; kahverengi; kiremit; devetüyü ve gridir. Siyah ve kahverengi daha fazla kullanılmıştır. Kap kuruduktan sonra iyice açkılanmıştır. Açkılı örneklerin sayısı %87'yi bulmaktadır. Tüm parçaların içinde ancak %20 oranında olanların kazıma; oluk/yiv; kabartma ve baskı tekniğinde bezemeli olduğu saptanmıştır. Bezeme özellikle özenle yapılmış kaplarda uygulanmıştır. Büyük çömlek ve küpler daha çok bezenmiştir. İçi taralı ve boş üçgenler; dörtgenler; zikzaklar; parelel çizgiler gibi motifler kullanılmıştır [Kozbe 1990:537]. Pişme genellikle orta derecededir. Biçimlerden kase; çanak; çömlek; küp gibi biçimler tercih edilmiştir [Kozbe 1990:res.1-6; Çilingiroğlu 1987:83]. Nahçevan/Nakşicevan tipi adı takılan parmak delikli kulplara ait çok örnek çıkmıştır. Ayrıca ip delikli kulp; yalancı delikli kulp ve şerit kulplar vardır [Çilingiroğlu 1986:155]. A. Çilingiroğlu; bu malı yoğun olarak İTÇ II'ye kısmen İTÇ III. evresine koymaktadır [Çilingiroğlu 1993:475]. Kil: Pişmiş toprak ağırşaklar; boğa figürünü ve oyuncak araba tekerlekleri vardır. Yontma Taş: oOsidiyen ok ve mızrak uçları ile kazıyıcılar bulunmuştur. Ok uçları arasında üçgen namlulu olanlar ile kanatlı tiplerden de vardır [Çilingiroğlu 1987:res.10-11]. Kemik/Boynuz: N5 açmasında bir insan iskeletinin yanında ele geçen kemik bıçak sapı [Çilingiroğlu 1987:83] ile kemik delici; iğne [Çilingiroğlu 1988:234] ilginç bulgular arasında sayılabilir. İnsan Kalıntıları ve Mezarlar: II no'lu mekanda 35 yaşlarında bir erkek iskeleti bulunmuştur. Var olması gereken mezarlığın yerleşim dışı mezarlık sınıfına gireceği kesindir. Kuzeydeki mezarlık alanında İTÇ'na ait çanak çömleklerin bulunuşu [Çilingiroğlu-Derin 1992:41O] bu mezarlığın bu çağda kullanılmaya başladığı ihtimalini göz önüne getirdiysede A. Çilingiroğlu bu döneme ait mezar bulunmadığını ifade etmektedir. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Dilkaya Höyüğü; Doğu Anadolu Bölgesi'nde sayıca fazla olmayan MÖ 3. bin yıl yerleşmeleri arasında kazılan çok az sayıdaki yerleşme yerinden birinidir. Karaz/Erken Transkafkasya malı olarak tanımlanan çanak çömleğin gelişim silsilesi; höyükte İTÇ I evresi yerleşimi olmadığı için saptanamamışsa da İTÇ II evresini aydınlatıcı bilgiler sunmuştur. A. Çilingiroğlu; L6-L7 açmalarında 3 m'yi geçen yüksekliği ile İTÇ'na ait anıtsal bir sur duvarının varlığından haberdar etmektedir [Çilingiroğlu 1992:404]. Bu duvar gerçekten bu çağa ait ise burada kendisini bu duvarla müdafaa eden ve beslenmede tarım dışında balık ağırlıklı karma ekonomisi olan bir topluluğun yaşadığı ileri sürülebilir. |
