|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Akalan Kalesi |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
420 m |
|
Bölge:
|
Karadeniz |
|
İl:
|
Samsun |
|
İlçe:
|
Merkez |
|
Köy:
|
Çatmaoluk |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Geç Demir Çağı |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Samsun il merkezinin 18 km güneybatısında, Çatmaoluk Köyü, Yeniköy Mahallesi'nin 2 km güneyinde yer alan kale tipi bir yerleşmedir. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Yüksek bir platonun dik yamacında kurulmuştur. Güney, kuzey ve batıdan Karadeniz'e dökülen Kürtün Irmağı'nın bir kolu olan Karadere Çayı ve kollarınca sınırlanmıştır. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: Kalede 1906 yılında Th. Macridy Bey tarafından kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Daha sonra sırasıyla H.H. von der Osten, U.B. Alkım, M. Özsait ve Ş. Dönmez tarafından yüzey araştırmaları yapılmıştır. Son olarak da Ö. Bilgi, S. Atasoy, F. Gökçe ve Ş. Dönmez'den oluşan bir ekip tarafından 2001 yılında yüzey araştırması gerçekleştirilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Kazı çalışmaları burasının önemli bir Demir Çağı yerleşmesi olduğunu açığa çıkartmıştır. Alkım ve Özsait'in araştırmalarında kale ve civarında İTÇ'na ait çanak çömlek parçaları bulmuşlardır. Bu durum, ilk yerleşmenin MÖ 3. binyıla kadar geri gittiğini göstermektedir. |
| Buluntular: Mimari: Bir kısmı günümüzde toprak altında kalmış olan ve uzunluğu 1 km'ye yaklaşan topografyaya uydurulmuş bir savunma sistemi kaleyi çevirmektedir. Ana kaya, kimi yerlerde surlara doğal bir temel oluşturmuştur. Ortalama 4.50-5.00 m yüksekliğe kadar korunmuş olan surlar, özellikle kuzeydoğu yüzde 55-60 derecelik bir eğime sahipken, batıya ve güneye doğru bu eğim 80 dereceye kadar dikleşmektedir. Kiklopik ve kaba taşlardan masif teknikte inşa edilmiştir. Arada kalan boşluklar, küçük taşlarla doldurulmuştur. Duvar kalınlığı tam olarak anlaşılamamıştır. Üzerinde, kerpiçten yüksek bir beden bulunduğu düşünülmektedir. Kalenin bilinen iki girişi vardır. Birinci ve büyük giriş güneydoğuda, yuvarlatılmış ve kuleye benzer iki büyük duvar arasındandır. Küçük olan ikinci giriş ise, kalenin kuzeydoğusunda yer alır. Kalenin orta kesiminde bulunan yaklaşık 7-8 m'lik yükseltinin höyük olduğu düşünülmüştür [Alkım 1973]. Sur içindeki kazılarda en doğuda dikdörtgen planlı bir yapı ile taş bir kaldırım ortaya çıkartılmıştır. Ayrıca yapıları tahrip eden büyük bir yangın izi saptanmış, yapıların ise planları alınamamıştır. Kalenin içinde ve çevresinde yapılan çalışmalarda büyük çoğunluğu Geç Demir Çağı'na tarihlenen çanak çömlek parçaları ile pişmiş toprak kaplama levhaları, çatı kiremitleri ve akroter parçalarından oluşan mimari elemanlar ele geçirilmiştir. Çanak Çömlek: Çanak çömlekler başlıca iki gruba ayrılmaktadır. Birinci grup, benzerleri Orta Anadolu'da görülen Alişar IV geleneğindeki yerel üretilen boyalı çanak çömleklerden oluşmaktadır ve sayıca en fazla olan gruptur. Form olarak kraterler, kaseler, yonca ve yuvarlak ağızlı testiler vardır [Cummer 1976:lev.6-8]. Devetüyü astar veya beyaz zemin üzerine koyu renk (koyu kırmızı, kahverengi) boya ile yapılan bezemeler, bant bezeme, paneller içinde bantlar, içi noktalı çengel motifleri, içi taralı üçgenler, iç içe daireler ve hayvan figürlerinden oluşmaktadır [Makridy 1907:res.17; Cummer 1976:lev. 6-8]. İkinci grup, ithal olduğu anlaşılan, Doğu Yunan olarak da tanımlanan Ege dünyası kökenli çanak çömleklerden meydana gelmektedir. Bunlar yaban keçisi stilinde bezenmiş oinokhoe parçalarıdır [Cummer 1976:lev. 7/53-57]. Heykel/Kabartma: Akalan'da ele geçmiş en önemli ve ilginç buluntular, pişmiş toprak mimari kaplama levhaları, çatı kiremitleri ve akroter parçalarını oluşturan gruptur. Levhalar üzerindeki, kabartma ve mat boya ile oluşturulmuş motifler, krem üzerine kiremit kırmızısı, koyu kahverengi, kahverengimsi siyah, grimsi siyah ve sarımsı kahverengi ile yapılmıştır [Akerström 1966:121-133]. Kaplama levhaları işlev açısından 2 gruba ayrılır; çörten deliği olanlar ve duvar levhaları; Çatının kenarlarındaki silmelerde yer almış olduğu, çörten deliklerinden anlaşılan örnekler üzerinde karşılıklı duran aslan ve aslan-panter figürleri içeren kompozisyonlar görülmektedir. Duvar kaplama levhaları da zengin bezemelere sahiptir. Bunlar içinde birçok figürlü kompozisyonların yanı sıra, bitkisel motif olarak lotus-palmat frizi ile örgü bandı ve örgü bandı-rozet motifi, geometrik motif olarak ise meander, baklava dilimi, dikdörtgen ve zarf motifleri görülmektedir. Çatı kiremitleri bezemesizdir. Akroter parçaları ise boya ile oluşturulmuş balık pulu motifiyle bezelidir. Akroter olarak kullanıldığı düşünülen büyük boyutlu bir grifona ait iki kulak ve gövde parçaları da dikkat çekicidir [Cummer 1976:lev.9/58-61]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Çanak çömlek buluntular ışığında Akalan kalesi MÖ 6. yüzyılın başlarına ya da ortalarına tarihlendirilmektedir [Cummer 1976:31; Dönmez 2004:71]. A. Akerström, K. Bittel, S. Atasoy gibi araştırmacılar yaban keçisi stilindeki çanak çömlek parçaları ve mimari kaplama levhalarındaki Yunan etkilerinden yola çıkarak, Akalan'ın Amisos'a (Samsun) gelen Phokaialılar ve Miletoslular tarafından kurulmuş bir koloni kenti olduğunu ileri sürmüşlerdir [Akerström 1966:132; Bittel 1950:88,98; Atasoy 1997:39]. W.W. Cummer ve son olarak, Ş. Dönmez, eldeki verilerin Orta Anadolu ile yakın bağlantısına dikkat çekerek Akalan'ın Orta Anadolu'dan bölgeye gelmiş olan yerli halk tarafından MÖ 6. yüzyılın başlarında (Geç Demir Çağı) kurulmuş olabileceğini ileri sürmüşlerdir [Cummer 1976:35; Dönmez 2004:71]. Makridy Bey, 1907 yılında Akalan'ın antik ismi için Pteria önerisini getirmiştir [Makridy 1907:174-175]. Bu öneri 2004 yılında Ş. Dönmez tarafından yeni buluntular ışığında tekrar gündeme getirilmiştir [Dönmez 2004:74-77]. Burada yapılacak bilimsel kazılar, bölgenin Geç Demir Çağı ile ilgili sorunlarına ışık tutabileceği gibi yerleşmenin antik adına da bir çözüm getirecektir. |
