|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Tille |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
Höyük |
|
Rakım:
|
470 m |
|
Bölge:
|
Güneydoğu Anadolu |
|
İl:
|
Adıyaman |
|
İlçe:
|
Kahta |
|
Köy:
|
Geldibuldu |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Geç Demir Çağı Post Assur Dönemi |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Tille Höyük, Fırat'ın batı yakasında, Adıyaman'ın doğusunda nehrin geçildiği modern yola yakın bir noktada yer almaktadır [Summers 1998:399]. Günümüzde üzerinde Geldibuldu (Tille) Köyü bulunmaktadır. Köy, Urfa-Diyarbakır karayolunun kuzeyinde, Kahta'nın yaklaşık 30 km doğusunda, höyüğün doğu, batı ve güney yamaçlarındaki 17 haneden oluşan küçük bir yerleşmedir [Moore 1993:199]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Tille'nin kuzeyinde bulunan yüksek ve zorlu dağlar Adıyaman'ı Malatya Bölgesi'nden ayırırken; Fırat, derin kayalıklar arasında akmaktadır. Güneyde ise nehir, benzer biçimde, Samsat Bölgesi'ndeki açık alana kadar yüksek kayalıklar arasında hapsolmuş gibi akmaktadır [Summers 1998:399]. Fırat Nehri'ne karışan bir akarsu tarafından oluşturulmuş dar ve derin dere yatağının kenarında yer alan höyük, doğu terası dahil olmak üzere yaklaşık 200x140 m bir alanı kaplamaktadır. Ovadan yüksekliği 26 m'ye ulaşır. Höyüğün konik kısmının taban çapı yaklaşık 130 m'dir ve kazı başlamadan önce düz tepe 40x33 m olarak ölçülmüştür [Moore 1993:199]. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: 1977 yılında baraj gölünden etkilenerek kaybolacak anıt ve buluntu yerlerini saptamak amacıyla yapılan yüzey araştırmasında, tepeden çeşitli dönemleri kapsayan buluntular toplanmıştır. Kurtarma kazıları Ankara'daki İngiliz Arkeoloji Enstitüsü tarafından 1979 yılında, D. French başkanlığında başlatılmış, 1990 yılına kadar sürdürülmüştür [Summers 1998:399]. Ayrıca 1977 yılında M. Özdoğan ve Ü. Serdaroğlu yerleşmeyle ilgili topografik ve arkeolojik incelemeler yapmıştır [Moore 1993:199]. |
| Tabakalanma: Höyükte, Ortaçağ kalıntılarının altında Hellenistik Dönem (MÖ 323-30) kalıntısı yer almaktadır. Hellenistik Dönem katının altında ise Ahamenid tabakası (MÖ 4. veya 5. yüzyıllar) vardır [Mellink 1985:557]. Daha sonra Yeni Assur Katı (MÖ 8-7. yüzyıl) bulunmuştur [Uçankuş 2000:476]. Erken Demir Çağı'nın 1. ve 2. olarak adlandırılan iki evresi tespit edilmiştir. Bu iki evre, yerleşmenin kuzeyinde bulunan çevre duvarıyla bağlantılıdır. 2. evre, batıda ve kuzeyde çok az korunmuştur. Geç Demir Çağı'na ait üç ana yapı katı da, MÖ 10. ve 8. yüzyıllara aittir. Son katın ana evresi yangın geçirmiştir (veya MÖ 708 yılında Sargon tarafından yıkılmıştır?). Bu katın ikinci evresi ise ince ve dayanıksızdır. Söz konusu evre MÖ 7. yüzyıla tarihlendirilmiştir [French 1988:336-37]. |
| Buluntular: Mimari: Dört açmada Yeni Assur yapılarının tabanlarına dek inilmiştir. Höyüğün farklı yerlerinde de bu döneme ait kerpiç duvarlar tespit edilmiştir. En erken Demir Çağı katının çeşitli evreleri, Son Tunç Çağı'na ait yanık katın kuzeyinde bulunan döküntüler içinde setler halindedir [French 1987:206]. 1985 yılı çalışmalarında Akamenid Dönemi (?) yani Post-Assur Dönemi'ne ait olan ve daha önceki yıllarda tespit edilen yapının inşaası ile ilgili kanıtlar bulunmuştur. Sütunlu salonun batısında bulunan odalar topluluğunun aynı zamanda planlanmış ve inşaa edilmiş olduğu tespit edilmiştir. Bu işlem, yerleşmenin güneyden kuzeye doğru birkaç sete ayrılmasına sebep olmuştur. Akamenid (?) yapının inşaası ile geniş yangın geçirmiş yapı arasında kendi içlerinde de evrelere ayrılan, en az üç Demir Çağı tabakası yer almaktadır [French 1987:205]. Yeni Assur yapılarındaki çalışmalarda bir çöp çukuru içinden 3 adet demir silah, 1 kılıç, 2 mızrak ucu, 1 kemik alet ve bir grup kap bulunmuştur. Bitişikteki yapının zemininde de 3 adet kap bulunmuştur. Höyüğün kuzey kısmında bulunan MÖ 10. ve belki de 11. yüzyıllara tarihlenen Erken Demir Çağı katları, höyüğün kenarı boyunca, aşağı doğru teraslar üzerinde ortaya çıkarılmıştır [Summers 1990:305-306]. 1989 yılı içinde yapılan çalışmalarda, şimdiye kadar ulaşılmış olan en erken katların hepsi Erken Demir Çağı'na tarihlenmiştir. Yangın geçirmiş yapı içerisinde başlıca buluntular seramiklerdir. Buluntulara dayanarak, yapının Erken Demir Çağı'na ait olduğu düşünülmektedir. Oldukça önemli bir yangın geçirmiş olmasına rağmen, Tille'deki yerleşmenin Erken Demir Çağı'nda başladığı ve Geç Hitit Dönemi boyunca II. Sargon'un MÖ 708 yılında Assur zaptına kadar devam ettiğine dair belgeler vardır [French 1991:313] Tille'de bulunan ve Yeni Assur Dönemi'ne tarihlenen mozaikli avlu muhtemelen Sargon'un MÖ 708 yılındaki Kummuh seferinden hemen sonraya tarihlenmektedir [Mellink 1989:116]. French 1986 sezonunda Fırat'ın batı geçişindeki büyük kalede Demir Çağı yapılarına ait iki evre kazıldığını bildirmektedir. Bunlardan aşağıdaki evre daha doyurucu bilgiler vermektedir. Büyük bir yangın ile son bulan bu evrenin felaketinin sebebi olasılıkla Sargon'dur. Seramik, demir aletler ve silahlar, kemik aletler ve oturan bir tanrıya tapınım sahnesi resmedilmiş olan bir damga mühür envanter olarak müzeye verilmiştir [Mellink 1988:111]. Çanak Çömlek: Demir Çağı'na ait az sayıda küçük buluntu ele geçmiştir. En önemlileri üzerine tanrıça (?) bezemesi bulunan bir plaka ile çok küçük mısır mavisi bir heykelciktir. Buluntular MÖ 8. ve 7. yüzyıllara tarihlenmektedir. Höyükte yuvarlak bir çukur, altta bulunan derin bir yangın geçirmiş kata ulaşmak üzere kazılmıştır. Bu çukurdan Elazığ Bölgesi 1. binyıl tipik çanak çömleğine benzeyen parçalar çıkarılmıştır. Yangın geçirmiş yapı içerisinde başlıca buluntular seramiklerdir. Üç alandan toplam olarak 45 kap bulunmuştur. Bunlar Tille'de daha geç Demir Çağı kalıntılarından olan çanak çömlek formları ile yakın özellikler göstermektedir. Boyalı seramiklerin ilgi çekici olduğu bildirilmiştir. Bu yapının Erken Demir Çağı'na ait olduğu düşünülmektedir. 1989'da French ve Summers, Demir Çağı yapılarının kaldırıldığını ve yanmış tabakanın içinde 11. veya 12. yüzyıla ait olabilecek Demir Çağı boyalılarının ele geçtiğini bildirmektedir [Mellink 1991b:123-153]. Mühür: Yeni Assur Çağı buluntuları içinde taş silindir bir mühür yer almaktadır [French 1985:250]. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Anadolu'da "Karanlık Çağlar" olarak bilinen ve çok az tanınan Erken Demir Çağı, Tille yerleşmesinde, el yapımı, siyah perdahlı, emzik ağızlı, kulplu ve gövde kısmı üzerinde çıkıntıları olan kaplarla ve erken dönemde yapılmış demir eserlerle belirlenmekte ve bu dönemin bölgeyle ilgili eksik bilgilerini tamamlamaktadır. Tille Höyük'ün Kommagene Krallığı sırasında, Fırat boyunca uzanan sınır sisteminin bir halkasını oluşturduğu ve bir sınır kalesi olduğu anlaşılmaktadır [Uçankuş 2000:476]. |
