Kazılar vs. Yayınlar

Kazmak kolay, yazmak zor (mu?)

2008 yılının Mart ayında birgün, TAY Kokpit’te hararetli bir tartışma yaşanıyordu: Tartışmanın sınırı, 'arkeolojik kazıların gerekliliği'nden başlayıp 'kazı yayınları'na kadar uzanmıştı. Aslında, konuşulan tüm bu konular arkeolojinin en temel teorileri ve birçok ülkeden yüzlerce arkeoloğun kafa yorduğu konulardı.

Konu dönüp dolaşıp 'kazı raporlarına', özel olarak da 'final yayınları'na* geldi. Arkeolojinin felsefesi ve teorisi hakkında yazan Bradley, Hodder, Chadwick gibi birçok arkeoloğun fikir birliğine vardıkları konu; bir arkeolojik kazının ancak ve ancak bilimsel açıdan olgunlaşmış bir soruya yanıt bulmak için yapılması gerektiği ve kazının final raporunda, açmalar, açmalardan çıkan buluntular veya tabakalanmadan önce, ilk olarak bu bilimsel sorunun olası cevabının dile getirilmesinin gerekliliği idi**.

Kaldı ki günümüzde birçok ülkede, arkeolojik kazıların çok önemli, korumacı ve/veya bilimsel bir gereklilik olmaması durumunda yapılmamasına dair genel bir tavır vardır. Ve, eğer bir kazı illa yapılacaksa mutlaka ve mutlaka mantıklı bir soruna dayanmalı ve bu sorun ile, bulunan yanıt 'final yayını'na yansımalıdır (Tabii bu arada, -ülkemizde pek de rastlanmayan- bir kazının bir 'finali'nin de olması önkoşulu unutulmamalıdır).

TAY’daki tartışmamız, bu noktada, Türkiye’de yapılan arkeolojik kazıların 'final yayınları'na döndü ve merak ettik: Acaba bugüne dek Türkiye’de nerelerde, kaç kazı yapılmış, hangilerinin 'final yayını' hazırlanıp yayınlanmıştı? Bu, cevabı kolayca bulunabilecek bir soru değildi. Kazıların 'final yayını'nı bir yana bırakın, Türkiye’de şimdiye dek kapsamlı bir arkeolojik kazı listesi bile hazırlanmamıştı.

Böylece, bir arkeolojik kazı listesi hazırlama fikri doğdu ve bu iş gereğinden fazla uzun sürdü. Uzun sürmesinin en önemli sebebi, aslında yola çıkış sebebimizdi; 'final yayını' yoktu. Birçok önemli kazı orada, burada birkaç makale ile geçiştirilmişti. Daha önceleri Türk Arkeoloji Dergisi’nde veya Belleten’de makale yayımlayan arkeologlar, 1980 yılından sonra Kazı Sonuçları Sempozyumu’nda bildiri sunuyor ve –bunu yeterli buldukları için olsa gerek- başka bir yayın yapmıyorlardı. Sonuç: Çok az kazının 'final yayını' vardı!

Bir yıllık meşakkatli bir araştırma sonucu ortaya çıkan bu liste, Türkiye arkeolojisinin bir başka açıdan fotoğrafını çekmekle birlikte, doğal olarak bazı eksiklikler ve hatalar içeriyor olabilir (Bunlar da zaten yeni sürümlerde –sizlerin de katkısıyla- giderilecek). Ama kanımızca asıl önemli olan, şimdiye dek yapılmamış böyle bir listeyi hazırlamaya başlamak ve bunu yayınlamaktı. Biz de öyle yaptık...

...belki başlıktaki sorunun yanıtını bulabiliriz diye.

* 'Final yayını'ndan kastımızı kısaca açıklamak gerekirse: Zamandizinsel bir aralıkta yer almış olan eski bir kültüre ait bir yerleşme / yapı grubu ya da yapının, kazı çalışmasından sonra ortaya çıkan; içeriğinde, bölgenin jemorfolojisi, coğrafyası, fauna ve florasından başlayan; mimari, küçük buluntu (çanak çömlek, kemik, taş, cam vd.), istatistiksel dağılım, tabakalanma, kronoloji/tarihleme, analitik araştırmalar, o kültür ile ilgili yorumları/sorunları barındıran, sayısal ve görsel katalogların / listelerin de yer aldığı bir analog ya da dijital “kitap”tan söz etmekteyiz.

** “The Excavation Report as a Literary Genre”, R. Bradley, World Archaeology, Aralık, 2006; “Archaeology at the Edge of Chaos”, A. Chadwick, Assemblage, Londra, 1998; “Writing archaeology: site reports in context”, I. Hodder, Antiquity, 1989.