|
©Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi
|
|
|
|
|
|
Kömürcü / Kaletepe |
|
|
Çizimler için tıklayın...  |
Fotoğraflar için tıklayın...  |
|
Türü:
|
İşlik |
|
Rakım:
|
1560 m |
|
Bölge:
|
İç Anadolu |
|
İl:
|
Niğde |
|
İlçe:
|
Çiftlik |
|
Köy:
|
Kömürcü |
|
Araştırma Yöntemi:
|
Kazı |
|
Dönem:
|
Çanak Çömleksiz |
|
|
|
  |
|
| Yeri: Niğde İli; Çiftlik İlçesi; Kömürcü Köyü'nün kuzeyinde; köyün yaslandığı Kaletepe adıyla bilinen kayalık bir tepede yer alır. Kaletepe Miyosenden beri aktif olan İç Anadolu volkanik bölgesinde bulunmaktadır. Kuaterner sırasında da süren bu volkanik faaliyet Hasan Dağı ve Erciyes dağı gibi katmanlı volkanları ve Acıgöl ve Göllü Dağ gibi büyük riyolit kompleksleri oluşturmuştur. Kaletepe paleolitiği Kömürcü mevsimlik bir dere yatağının güneydoğusunda bulunmaktadır [Balkan-Atlı et al. 2007:126]. |
| Konumu ve Çevresel Özellikleri: Kömürcü Köyü'nün çevresinde; obsidien kaynakları yakınında bulunan çok sayıda obsidien alet ve artık parçası; çevredeki atölyelerden sürüklenmiş ve dağılmış malzemelerdir. Bunlardan bozulmamış şekilde; in situ olarak ele geçen ve atölye olarak tanımlanabilen bir tanesi de Kaletepe'dir. Büyük bir obsidien işleme atölyesi olan Kaletepe; Kömürcü Köyü'ne hakim bir konumda; Göllü Dağ'ın doğu yamacında; yaklaşık 150x150 m'lik bir alanı kaplar. Günümüzde tarım alanı olarak kullanılan arazinin iki yanı kuzeydoğu ve güneybatı yönünde akan iki ana dereyle sınırlanmıştır [Cauvin-Balkan-Atlı 1996:252-253]. P olarak adlandırılan kazı alanı bu iki derenin arasında; M kazı alanı doğudaki ikinci derenin yukarısında; paleolitik kazı alanı ise atölyenin ortasından geçen üçüncü bir derenin üzerinde yer almaktadır. |
| Tarihçe: |
| Araştırma ve Kazı: 1993-95 yılları arasında; İstanbul Üniversitesi; Prehistorya Anabilim Dalı'ndan N. Balkan-Atlı'nın başkanlığında; CNRS'den M.C. Cauvin ve bir araştırma ekibi tarafından yürütülen Aksaray; Niğde; Nevşehir İlleri Obsidien Yüzey Araştırması sırasında bulunmuştur. 1996 yılında alanda sistemli bir yüzey toplamasından sonra 1997-2001 yılları arasında kazı çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalarda 10 sondaj; 2 profil çalışması ve 100 metrekarelik bir açma açılmıştır. 2002 yılında ise yayına yönelik olarak atölye çalışması gerçekleştirilmiştir. P olarak adlandırılan kazı alanı iki derenin arasında; M kazı alanı doğudaki ikinci derenin yukarısında; Paleolitik kazı alanı ise atölyenin ortasından geçen üçüncü bir derenin üzerinde yeralmaktadır. Atölyede; gerek kuzeyinde gerçekleştirilen 6 m derinliğindeki profil; gerekse on ayrı yerde gerçekleştirilen sondaj çalışmaları üstüste birçok yongalama alanının varlığını ortaya koymuştur. Bununla beraber; P alanındaki çalışmalar bu alanda Çanak Çömleksiz Neolitik ve Paleolitik Çağ'ın varlığını göstermektedir. M kazı alanında ise Çatalhöyük benzeri yongalar bulunmuştur. Paleolitik kazı alanında ise iki kesitte I. ve II. tabakalar iki dönemde incelenmek üzere 7 tabakada Alt ve Orta Paleolitik Çağ ürünleri tespit edilmiştir. Bu alanda anakayaya henüz ulaşılamamıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. |
| Tabakalanma: Atölyede; gerek kuzeyinde gerçekleştirilen altı metre derinliğindeki profil; gerekse 10 ayrı yerde gerçekleştirilen sondaj çalışmaları üstüste birçok yongalama alanının varlığını ortaya koymuştur. Bununla beraber; P alanındaki çalışmalar bu alanda Çanak Çömleksiz Neolitik ve Paleolitik Çağ'ın olduğunu göstermektedir. M kazı alanında ise Çatalhöyük benzeri yongalar bulunmuştur. Paleolitik kazı alanında yedi tabakada Alt ve Orta Paleolitik Çağ ürünleri tespit edilmiştir. P alanındaki çalışmalar sonucunda bir atölyede bile dikey tabakalanmanın olabileceği saptanmıştır. 0: Yüzey toprağı 1. tabaka: Az miktarda karışık Neolitik obsidien buluntusu içerir. 2. tabaka: Oldukça bozulmuş olan bu tabaka yapı elemanları olabilecek blok taşlar içerir. Geç Akeramik Dönem'e (Can Hasan III) tarihlenebilir. 3. tabaka: Mikro-yonga ve obsidien taneleri açısından zengindir. Kumlu ve yumuşak Neolitik buluntu içerir. Orta kısımda yoğun mini yonga ile yongalama noktası ve ana artık çöplüğü bulunur. Bu yongalama noktasında alınan mikro-karbon örnekleri MÖ 8600-8300 tarihlerini vermiştir. Bu tarihler şimdilik orta Anadolu'nun en eski Neolitik tarihlerini oluşturmaktadır. 4. tabaka: Yaklaşık 50 cm kalınlığındaki bu tabakada in situ obsidyen buluntuya rastlanmamıştır. 5. tabaka: Riyolit bloktan breşler ve riyolit taban üstünde obsidien bloklar bulunmuştur. |
| Buluntular: Atölye buluntuları; tek ve iki vurma düzlemli çekirdekler; çekirdek hazırlama yonga ve dilgilerini kapsar. Bulunan parçalar; burada amacın; uzun; düzgün; paralel kenarlı; okucu yapmaya uygun dilgi çıkartmak olduğuna işaret etmektedir. Son derece standartlaşmış; dar ve uzun çekirdeklerin yanısıra; bunların hazırlanması sırasında çıkan omurgalı dilgiler; tabletler; yongalar bulunmuş; ancak dilgilere rastlanmamıştır. Bu durum; araştırmacılarca; dilgilerin ihraç edildiğini; Kaletepe'nin ise dilgi üretim ve ihraç atölyesi olduğunu düşündürmüştür [Cauvin - Balkan-Atlı 1996:253]. Prizmatik üretime ait çekirdekler; tabletler; merkezi dilgiler; yan dilgiler; yonga ve dilgiler üzerinde yapılan laboratuvar analizi ve deneysel çalışmalar bu üretimde yaklaşık 60 merkezi olmak üzere 100 dilginin çıkarılabileceğini göstermektedir. Gerek ürün boyutları; gerekse teknik özellikleri dikkate alındığında pirizmatik üretimin oldukça standart olduğu tespit edilmiştir. Diğer üretimde olduğu gibi Naviform üretimde de çekirdekler; tabletler; merkezi dilgiler; yan dilgiler; yonga ve dilgilerin incelenmesi sonucunda bu üretiminde oldukça standart olduğu gözlenmiştir. Bu üretim standart; üzerinde uzun; düzgün; paralel kenarlı bir dilgi negatifi bulunan çekirdekleri ile dikkati çekmektedir. Bu çekirdekler Kaletepe çekirdeği olarak adlandırılmıştır. Bu üretimle ilgili laboratuvar ve deneysel çalışmalar devam etmektedir. Düzeltili parçalar yok denecek kadar azdır. Bulunanlar içinde tek yüzeyi kaplayan düzeltili arka yüzeyinde kazıyarak yapılmış bir piktogram olan bir okucu (şimdiye kadar sadece Can Hasan III ok uçlarında görülmüştür); tek yüzü baskı düzeltili ok ucu (Musular ve Can Hasan III benzeri); sapı tamamiyle paralel; eşarp tipi baskı yöntemi ile yapılmış ok ucu sapı (Güneydoğu Anadolu ve Suriye-Filistin bölgesinde Abu Gosh tipi olarak isimlendirilen ok ucu)[Balkan et al. 2001:32] yer alır. |
| Kalıntılar: |
| Yorum ve tarihleme: Teknik verilerin ışığında Kaletepe ürünlerinin Orta-Fırat bölgesine (Mureybet; Dja'de; Halula) ve Kıbrıs'a (Schilourokambos) gittiğini ve bu yerleşmelerin tarihleri ışığında; bu ihracatın orta PPNB ve hatta Erken PPNB dönemlerinde gerçekleştiği düşünülmektedir. Kaletepe Neolitik buluntuları İç Anadolu'da yalnızca Çatal Höyük'le benzer yongalama ürünleri ile ilşkilendirilebilmektedir. Atölyenin kuzeyinde gerçekleştirilen 6m derinliğindeki profilden alınan 14C tarihleri profilin üst kısmı icin geç tarihler verirken alt kısmı PPNB'ye ait bir tarih vermiştir [Balkan-Atlı et al. 2001:31]: GifA 99087 GÖ 5.940±80 MÖ 5.042-4.608 (2 sigma) GifA 99088 GÖ 5.870±80 MÖ 4.918-4.539 (2 sigma) GifA 99089 GÖ 5.790±80 MÖ 4.817-4.463 (2 sigma) GifA 99090 GÖ 8.850±90 MÖ 8.037-7.620 (2 sigma) |
